حقایق جالب درباره آرامگاه حافظ؛ جادوی معماری آندره گدار

حافظیه یا آرامگاه حافظ، در باغی مصفا و در میان مجموعه آرامگاهی در شمال شیراز قراردارد که از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شیراز به شمار می‌رود.

اکثریت ایرانیان شیفته اشعار لسان‌الغیب، حافظ شیرازی هستند. خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی معروف به لسان‌الغیب، ترجمان الاسرار، لسان‌العرفا شاعر بزرگ قرن هشتم ایران یکی از سخنوران نامی جهان است که غزل‌های او شهره عام و خاص است.

حافظ به دلیل اشعار عرفانی‌اش نزد ما ایرانی‌ها جایگاه خاصی دارد و همه ما به‌وقت دلتنگی یا در بسیاری از مناسبت‌های باستانی مثل شب یلدا به حافظ رجوع می‌کنیم.

حافظیه از مهمترین جاذبه‌های گردشگری شیراز است که حتی در بعضی از سال‌ها بیشترین آمار بازدیدکنندگان را به خود اختصاص داده است تمامی مسافران و گردشگران داخلی و خارجی در سفر به شیراز حتما از آرامگاه حافظ بازدید می‌کنند. از این رو در برنامه تورهای مسافرتی به شیراز بازدید از حافظیه و لذت بردن از فضای مصفای آرامگاه این شاعر و ادیب بزرگ جهانی در اولویت قرار دارد.

در این مطلب به سراغ حقایق جالب در رابطه با مقبره حافظ یا حافظیه رفته‌ایم، با ما همراه باشید تا این بنای زیبا را بهتر بشناسیم:

طراح حافظیه، معمار فرانسوی به نام آندره گدار است، گدار از شرق‌شناسان بزرگ است که علاقه خاصی به فرهنگ و هنر ایران دارد. گدار ۳۲ سال در ایران اقامت داشت و خدمت زیادی به فرهنگ و هنر این مملکت کرد.

علاقه به ایران و معماری شرق باعث شد این باستان‌شناس در سال ۱۹۲۸ به استخدام دولت ایران دربیاید و در ساختمان موزه‌ی ایران باستان و موزه‌ی دانشگاه تهران، مشغول به فعالیت شود. او در دوره‌ای که مدیریت اداره‌ی باستان‌شناسی ایران را بر عهده داشت، موفق شد آثار تاریخی بسیاری را از مناطق مختلف جمع‌آوری و ترمیم و فهرستی از آثار ملی ایرانی را تنظیم کند. سه تپه‌ی تاریخی «سلیمان تپه»، «زیرز» و «مازیر» از نخستین آثار ملی ایران بودند که توسط این معمار فرانسوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.

طراحی اولیه مقبره حافظ به سال ۸۵۶ هجری قمری بازمی‌گردد. حدود ۶۵ سال پس از فوت حافظ، شمس‌الدین محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی، حاکم فارس امارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و حوض بزرگی در روبه روی مقبره بنا کرد.

مساحت کل این مجموعه بنا حدود ۲ هکتار است و از ۲ صحن شمالی و جنوبی تشکیل شده است.

مقبره حافظ در زمان حکومت شاه‌عباس صفوی مرمت شد و بار دیگر در دوره افشاریه توسط نادرشاه افشار مرمت شد. در دوره زندیه، کریم‌خان زند سبک معماری مقبره را به‌کل تغییر داد و بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربت حافظ سنگی از مرمر گذاشت.

بعد از کریم‌خان زند در سال ۱۲۳۵ هجری شمسی، «ابوالفتح میرزا مؤید الدوله» حکمران فارس، حافظیه را بار دیگر مرمت کرد و در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی فرهاد میرزا معتمدالدوله فرمانروای فارس در اطراف مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی اردشیر بار دیگر بارگاه را مرمت کرد و بر فراز آن کوشکی دیگر بنا کرد، اما سید علی‌اکبر فال اسیری به دلیل زرتشتی بودن اردشیر، بنای مرمت‌شده را ویران کرد.

بنای ویران‌شده در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی بار دیگر مرمت شد و شاهزاده ملک منصور کوشکی آهنین بر فراز مقبره ساخت.

در سال ۱۳۱۱ شمسی فرج‌الله بهرامی نیز تعمیراتی اساسی در باغ، آرامگاه و دیوارهای اطراف آن انجام می‌دهد. پایه‌ها و اساس بنای امروزی حافظیه به دوره مظفریان برمی‌گردد، در سال ۱۳۱۶ شمسی به دستور رضا پهلوی و با طرح آندره گدار با حفظ ۴ ستون به شکل امروزی تجدید بنا شد. همچنین در جنوب آن، باغ و نارنجستان زیبایی با ۲ حوض مستطیل ساخته شد.

آرامگاه حافظ در مقابل یکی از شلوغ‌ترین و پررفت‌وآمد ترین خیابان‌های شیراز قرار گرفته و نمای آرامگاه از خیابان مذکور قابل مشاهده نیست. این خیابان نماد اسارت در جهان صنعتی و مدرن است؛ اگرچه نمی‌توان از طریق آن، آرامگاه حافظ را که نماد افکار و اندیشه‌های عرفانی اوست را تماشا کرد.

در ایده‌های طراحی این باغ آرامگاه بخش جنوبی حافظیه نمادی از دنیای مادی ما انسان‌ها است. هر چه به آرامگاه نزدیک‌تر می‌شویم از بندهای نفسانی و هوا و هوس آزاد می‌شویم و با بالا رفتن از ایوان به معراج الهی می‌رسیم.

بخش شمالی آرامگاه نماد ملکوت است. این بخش ۸ درب ورودی و خروجی دارد و آرامگاه هم ۸ ستون سنگی دارد که از دوره مظفریان تا امروز دست‌نخورده باقی‌مانده است. عدد ۸ درواقع نماد قرن هشتم است که حافظ در آن قرن زندگی می‌کرده است، و می‌توان این ۸ را نمادی از ۸ درب بهشت هم دانست

نمای بیرونی گنبد نمادی است از آسمان، این نما شبیه به کلاه درویشان، ترک است. رنگ‌های استفاده‌شده در داخل گنبد عبارت است از آبی فیروزه‌ای، سرخ ارغوانی، سیاه‌وسفید و قهوه‌ای سوخته.

سنگ مزار حافظ در ارتفاع یک متری از سطح زمین قرار دارد و به‌وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده است. بر فراز این بارگاه، گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش بر روی هشت ستون قرار دارد که ارتفاع آن به ۱۰ متر می‌رسد، داخل و بیرون بنا با کاشی هفت‌رنگ معرق تزئین شده است.

آرامگاه خاندان قوام در سمت چپ رواق بیست ستون قرار دارد، آرامگاه این خاندان در اتاقی بزرگ قرار دارد.

در سمت راست حیاط شمالی، دیوار دارای ۱۴ طاق‌نما است که آرامگاه خاندان معدل نیز در همین قسمت است که در سال ۱۳۸۶ به کوشش میراث فرهنگی با تخریب خانه‌ها و مقبره‌های اطراف این محدوده به‌صورت محوطه شرقی به آرامگاه افزوده شد.

کنسرت‌های بزرگی در محیط حافظیه برگزار شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به کنسرت محمدرضا شجریان در سال‌های ۱۳۴۲ و ۱۳۷۰ و کنسرت استاد ناظری اشاره کرد.

آرامگاه خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، در سال ۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۰۰۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.