در زندگی نامه محمد حسن رهی معیری چنین آمده است: محمد حسن رهی معیری متخلص به “رهی” فرزند موید خلوت نوه ی معیرالممالک “نظام الدوله” از شاعران غزلسرای بسیار نامی معاصر است. محمد حسن رهی معیری در سال 1288 خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. او پس از طی تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد خدمات دولتی شد و مشاغل متعدد یافت در سال 1322 خورشیدی به ریاست کل انتشارات و تبلیغات “وزارت پیشه و هنر” منصوب گردید.

آثار محمد حسن رهی معیری

محمد حسن رهی معیری از دوران کودکی به شعر و موسیقی و نقاشی علاقه ی فراوان داشت و در اثر ممارست در این سه فن بهره ای به سزا یافت. در آغاز شاعری در انجمن ادبی حکیم نظامی که به مدیریت استاد وحید دستگردی مدیر مجله ارمغان تشکیل می شد، شرکت می جست و یکی از اعضاء فعال و مؤثر آن انجمن بود.

محمد حسن رهی معیری در انجمن موسیقی ملی و انجمن فرهنگستان ایران نیز عضویت یافت و رفته رفته با چاپ و نشر غزلهای دلنشین و اشعار عاشقانه اش در روزنامه ها و مجله های کشور شهرت بسیار یافت. آثار و اشعار فکاهی و انتقادیش نیز به امضاهای مستعار “زاغچه” و “شاه پریون” در روزنامه های “بابا شمل” و “تهران مصور” و غیره چاپ و انتشار یافت.

محمد حسن رهی معیری در سال های آخر عمر در برنامه گل های رنگارنگ رادیو، در انتخاب شعر با داوود پیرنیا همکاری داشت و پس از او نیز تا پایان زندگی آن برنامه را سرپرستی می کرد. محمد حسن رهی معیری در همان سال ها سفرهایی به خارج از ایران داشت از جمله: سفر به ترکیه در سال ۱۳۳۶، سفر به همبستگی جماهیر شوروی در سال ۱۳۳۷ برای شرکت در جشن انقلاب کبیر، سفر به ایتالیا و فرانسه در سال ۱۳۳۸ و دو بار سفر به افغانستان، یک بار در سال ۱۳۴۱ برای شرکت در مراسم یادبود نهصدمین سال در گذشت خواجه عبدالله انصاری و دیگر در سال ۱۳۴۵. عزیمت به انگلستان در سال ۱۳۴۶ برای عمل جراحی، آخرین سفر محمد حسن رهی معیری بود.

خود استاد محمد حسن رهی معیری در برنامه رادیویی قصه شمع چنین می گویند: من در همه انواع شعر از قبیل غزل، قصیده، مثنوی، رباعی و… آثاری دارم. نخستین ترانه را در سال 1313 بر روی آهنگ آقای بدیع زاده ساختم که به “شد خزان” معروف شد.

گذشته از غزل های بسیار زیبای محمد حسن رهی معیری که از احساسات پاک او سرچشمه گرفته، ترانه های محمد حسن رهی معیری زبانزد خاص و عام است. آهنگسازانی که با محمد حسن رهی معیری کار کرده اند همه از بهترین ها بوده اند. چون آنچه در کار او مهم است قدرت تلفیق و تطبیق شعر با آهنگ است که ترانه های محمد حسن رهی معیری را جاودانه و ماندگار کرده است

اشعار محمد حسن رهی معیری

استاد محمد حسن رهی معیری ترانه های بسیار زیبایی سروده اند که از آنها می توان به کاروان، نوای نی، من از روز ازل، اشک و آه، دیدی که رسوا شد دلم، شب جدایی، لاله خونین، دیدی ای مه، راز دل، داغ جدایی و … اشاره کرد. استاد محمد حسن رهی معیری با آهنگسازان بزرگی همکاری کرده است. آهنگسازانی چون مرتضی محجوبی، روح اله خالقی، مهدی خالدی، علی تجویدی، بدیعی و… اما محمد حسن رهی معیری دوستی عمیقی با استاد محجوبی داشت. چنانکه آهنگ زیبای کاروان در مایه دشتی با صدای استاد بنان حاصل این همکاری و دوستی است که نشان دهنده ارتباط عاطفی تنگاتنگ این دو استاد است.

محمد حسن رهی معیری در تصنیف سازی نیز مهارت خود را به خوبی نشان داد و ترانه های بسیار زیبا و خاطره انگیزی از او توسط خوانندگان مشهور ایران در رادیو ایران پخش شد که بیش از پیش موجبات شهرت و محبوبیت او را فراهم ساخت.

شعر رهی معیری

ما را دلی بود کـه ز دنیای دیگر است

ماییم جای دیگر و او جای دیگـــر است…

امـــروز میخــوری غـــم فـــردا و همچنــــان

فــــردا بــــه خاطـــرت غم فردای دیگــر است

گـــر خلـــق را بـــود ســـر ســودای مـال و جاه

آزاده مــــرد را ســـر و ســـودای دیـگـــر اســت

دیشب دلــم بــه جلــوه مستـــانه ای ربــود

امشــب پـــی ربــــودن دلهـای دیگر است

غمخانه ایست وادی کون و مکان رهی

آسودگی اگر طلبی جای دیگر است

مشهورترین ترانه های محمد حسن رهی معیری

“خزان عشق” ،

“به کنارم بنشین” ،

“دیدی که رسوا شد دلم “

“نوای نی” ،

“دارم شب و روز”

“شب جدایی”

و چند ترانه دیگر است که در بین مردم شهرت به سزایی دارد. در سالهای آخر عمر چند سال برای انتخاب شعر در برنامه ی”گلهای رنگارنگ” رادیو با شادروان داوود پیرنیا همکاری داشت و در شورای شعر رادیو ایران نیز شرکت می کرد.

محمد حسن رهی معیری در حالی که تا آخر عمر مجرد زیسته بود در سال 1347 خورشیدی پس از تحمل چند سال رنج بیماری در 59 سالگی زندگی را بدرود گفت. وی در گورستان ظهیرالدوله شمیران مدفون گردیده‌ است.

از رهی دو مجموعه ی شعر به نام های “سایه ی عمر” و  “آزاده” به جای مانده و هر دو کتاب به چاپ رسیده است. “سایه ی عمر” مجموعه ی غزلهای اوست که تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است. “آزاده” نیز مجموعه ترانه های وی می باشد. علاوه بر آن مجموعه ای از مقاله های ادبی او به نام “گلهای جاویدان” در سال 1363 خورشیدی در تهران چاپ و منتشر گردیده است.

همچنین کتاب رهاورد رهی (مجموعه شعر رهی) نیز در سال 1375 به کوشش داریوش صبور در تهران توسط نشر زوّار به زیور چاپ آراسته شد .