در علم پزشکی هرگاه زن و شوهری در سن باروری ۱۲ ماه پس از زناشویی علی‌رغم انجام فعالیت جنسی طبیعی و بدون استفاده از روشهای پیشگیری، بچه‌دار نشوند یکی از زوجین دچار ناباروری است.

ناباروری , می تواند منشا پدری مانند واریکوسل و آزواسپرمی یا منشأ مادری مانند سندرم ترنر، آژنزی تخمدان، سندرم آشرمن داشته باشد . البته باید توجه داشت که ناباروری به معنی عدم تولید گامت نیست بلکه عدم توان تولد نوزاد زنده را گویند مثلاً علت ناباروری در مردان بیماری کم‌نطفگی می تواند باشد، یا پس از انجام وازکتومی فرد بالقوه اسپرم تولید می‌کند ولی در عمل نمی‌تواند بچه دار شود. مشابه این حالت در زنان نداشتن مادرزادی رحم و نیز پس از انجام عمل قطع لوله‌های فالوپ است.

بر پایه پژوهش‌ها در ایران ۲۰ درصد زوج‌ها در طول زندگی خود ناباروری را تجربه می‌کنند. بر اساس این آمار نقش و علل مردانه بیش از ۶۰ درصد موارد را شامل می‌شود که این میزان از آمار جهانی بالاتر است.

علل ناباروری

علل ناباروری در مردان بسیار متفاوت است و از علل عفونی مانند سل دستگاه تناسلی تا علل مادرزادی، داروها، ضربه و مشکلات غددی محتمل است.

از جمله علت‌هایی که باعث ناباروری در زنان می‌شود می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ آندومتریوز، عدم تخمک گذاری، تخمک‌های ضعیف، سندروم تخمدان پلی کیستیک، انسداد لوله‌های رحمی (فالوپ)، حساسیت به اسپرم، مشکلات بارداری غیرقابل توجیه و مشکلات بارداری مرکب که برای هر یک از این عوامل راه‌حل‌هایی وجود دارد.

علت ناباروری در مردان

هر عامل یا پروسه که تولید اسپرم و کیفیت آن را تحت تاثیر قرار دهد در باروری به طور فرآینده‎ای مضر خواهد بود. علت های ناباروری در مردان در ادامه آمده است.

 واریکوسل

تجمع خون در وریدهای بیضه که خون قادر نیست از بیضه خارج شود و ۹۸ درصد در بیضه چپ بوجود می آید. شایع ترین علت غیرقابل برگشت ناباروری مردان می باشد. علت واقعی ایجادکننده ناباروری بعلت واریکوسل ناشناخته است ولی عقیده بر اینستکه واریکوسل درجه حرارت بیضه را بالا می برد و باعث ناباروری می شود.

واریکوسل ۵/۱ تا ۲ درجه حرارت بیضه را بالا می برد و درجه حرارت بیضه یک درجه از حرارت بدن کمتر است و با این افزایش درجه حرارت، بیضه قدرت نطفه سازی خود را به مرور زمان از دست می دهد و کیفیت اسپرم را کاهش می یابد.

 عفونت

بعضی عفونت ها در ساختن نطفه در بیضه دخالت کرده و یا باعث انسداد در مسیر خروج اسپرم از بیضه می شود. عفونت ها شامل عفونت اپی دیدیم می باشد، که یک بافت مستطیلی در بالا و پشت بیضه قرار دارد و یا عفونت بیضه (اورکیت)، بعضی عفونت های مقاربتی مثل سوزاک یا HIV

 مشکلات انزال

برگشت انزال بداخل مثانه در بعضی مردان به دنبال مصرف بعضی داروها، بیماری دیابت، ضایعات نخاعی و بعد از عمل پروستات اتفاق می افتد.

 آنتی بادی ها که به اسپرم حمله می کند

آنتی بادی های بدن که مسئول سیستم دفاعی بدن هستند، چون اسپرم را بعنوان یک جسم خارجی می پندارد، مورد حمله قرار داده و باعث ناباروری می شود.

 بیضه های نزول نکرده

در ۳۶ درصد نوزادان بعد از تولد، بیضه ها نزول نمی کند و وارد محوطه اسکروتوم نمی شوند. چنانچه در ۹ تا ۱۲ ماهگی عمل جراحی بیضه های نزول نکرده انجام نشود، در آینده ممکن است دچار ناباروری بشوند.

 اختلال هورمونی

اگر مشکلی در غده های هیپوفیز و هیپوتالاموس باشد، هورمون های لازم برای نطفه سازی را تولید نمی کنند و در نتیجه عمل بیضه دچار اختلال می شود و نطفه ساخته نمی شود.

 انسداد

انسداد درمسیر خروج اسپرم در هر قسمتی ممکن است اتفاق بیافتد. انسداد بطور مادرزادی ممکن است در اپی دیدیم یا هر دو لوله های برنده نطفه (VAS)وجود داشته باشد. انسداد در VAS در بیماری فیبروزکیستیک دیده می شود.

 اختلالات کروموزومی

یکی از شایع ترین اختلالات کروموزومی که یک نفر در ۶۰ هزار نفر دیده می شود، بیماری یا سندرم کلین فلتر می باشد که در این بیماری بیضه ها کوچکتر از حد نرمال شده و همراه با ژنیکوماستی و ناباروری می باشد.

 نارسایی بیضه

سایر عوامل شامل چاقی، استعمال دخانیات، مصرف الکل، در معرض قرارگرفتن توکسین های محیط ، ژنتیک و استرس می باشد.

راه های درمان ناباروری در مردان

در یک گروه نابارور به تعداد ۲۳۸۳ نفر، ۴۸ درصد از این گروه با درمان طبی و یا جراحی اصلاح و بچه‎دار شدند و نیمی دیگر کاندید IVF و ICSI شدند.

۱ درصد موارد بیماران مبتلا به ناباروری ممکن است دارای بیماری‎های جدی خطرناک نظیر: سرطان بیضه، سرطان مغز، سرطان نخاع، اختلال هورمونی و بیماری‎های ژنتیک باشند.

سرطان بیضه تقریبا ۵۰ برابر در مردان نابارور بیشتر از مردان بارور دیده می‎شود. بنابراین جراح اورولوژیست باید توجه داشته باشد که ناباروری در مردان ممکن است نشانه یک وضعیت جدی پزشکی در فرد باشد.

شرح حال کلینیکی

از بیمار یک شرح حال دقیق در ارتباط به حال و آینده تهیه گردد که شامل:

سابقه ناباروری

 سن بیمار

 حاملگی قبلی

 درمان‎های قبلی

 درمان‎های فعلی

 بررسی همسر نابارور

 سابقه فعالیت جنسی، میل جنسی

 توانایی جنسی

 انزال

 زمان‎های عمل جنسی

رشد و نمو

 عدم نزول بیضه‎ها

 فتق

 ترمای بیضه

 عفونت بیضه

 زمان بلوغ

 رشد جنسی

 شرح حال فرد

 بیماری‎های سیستمیک (دیابت، فشار خون، سیروز)

 سابقه بیماری سل

 بیماری‎های مقاربتی

 اعمال جراحی اخیر

 عمل فتق

 جراحی لگن

 عمل پروستات و گردن مثانه

 در معرض قرار گرفتن بیضه‎ها به مواد شیمیایی و سموم

 مصرف الکل، کوکائین، ماری جوانا

 مصرف داروها (شیمی درمانی، سایمتدین، آلوپرنیول، تیازیدها)

 رادیوتراپی

 وضعیت سلامتی فعلی

 عفونت ریه‎

 گالاکتوره

 اختلال دید

 چاقی

 اختلال حس بویایی

معاینه بالینی

 وضعیت ساختمان بدنی

 بررسی رشد مناسب جنسی

 نحوه توزیع مو

 ژینکوماستی: کاهش توده عضلانی و ژینکوماستی ممکن است ناشی از کاهش تستوسترون باشد. در چنین مواردی اختلالات هورمونی و تاخیر رشد باید رد شود.

 بررسی انحراف آلت، وجود مجرا زیر آلت انجام شود.

 اندازه بیضه‎ها اندازه‎گیری شود چون ۸۵ درصد نسج بیضه در نطفه‎سازی دخیل می‎باشد. کوچک بودن بیضه ممکن است اولیه یا ثانویه باشد.

 کاهش سطح تستوسترون: وقتی سطح تستوسترون (هورمون جنسی) در خون کاهش یافته باشد، حجم منی اغلب کاهش می‎یابد.

 نارسایی بیضه: وقتی بیضه به طور اولیه دچار نارسایی شده باشد، هورمون FSH که از مغز ترشح می‎شود به طور غیر طبیعی بالا بوده و هورمون جنسی تستوسترون ممکن است طبیعی یا پایین باشد. معمولا این بیماران باید مورد اختلالات ژنتیکی قرار گیرند. وقتی هورمون جنسی (تستوسترون) و FSH در سرم خون کاهش یافته باشد، نارسایی بیضه ثانوی بوده و اختلال عملکرد در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز می‎باشد.

 ممکن است لوله برنده اسپرم یک طرفه یا دو طرفه وجود نداشته باشد، در این صورت در آزمایش اسپرم فرد نابارور تعداد اسپرم کمتر از حد نرمال یا به صورت شدید بسیار کاهش یافته است. ۲۵ درصد مردان مبتلا به عدم وجود یک طرفه لوله برنده اسپرم (VAS) و ۱۰ درصد مبتلایان به عدم وجود دو طرفه VAS مبتلا به فقدان یک طرفه کلیه می‎باشند.

آزمایش اسپرم

مشخصات فیزیکی نطفه در آزمایش اسپرم شامل:

۱- ویسکوزیتی، pH، رنگ و بو

۲- حجم نمونه

۳- تعداد اسپرم

۴- حرکت اسپرم

۵- شکل اسپرم

۶- تعداد لکوسیت

زمانی که در آزمایش، اسپرم وجود نداشته باشد، به خصوص اگر حجم کل کمتر از ۱ سی‎سی باشد، مقدار فروکتوز مایع منی باید اندازه‎گیری شود.

آزمایش اسپرم طبیعی شامل:

– حجم ۵/۱ سی سی

– شکل اسپرم ۴ درصد

– موتولیتی یا حرکت ۳۵ درصد

– تعداد توتال اسپرم ۱۰۶×۳۹

– اسپرم زنده ۵۸ درصد

– تعداد لکوسیت زیر ۱۰ عدد

اگر چه به نظر می‎رسد شکل اسپرم مهمترین پارامتر می‎باشد ولی چنانچه در دو مورد از آزمایش اختلال باشد، به طور فزاینده‎ای شانس باروری افزایش می‎یابد.

بررسی ژنتیک

در موارد ذیل باید انجام گیرد:

 غلظت اسپرم کمتر از ۱۰ میلیون باشد

 اختلال جنسی

 هیپواسپرمیا کمتر از ۱ سی سی

 اختلالات هورمونی