متفورمین

Metformin

متفورمین برای کاهش قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ کاربرد دارد

برای شناخت متفورمین لازم است ابتدا ارتباط این دارو با انسولین بیان شود

متفورمین و ارتباط آن با انسولین

انسولین یک هورمون است که به صورت طبیعی در بدن در لوزالمعده تولید می شود

این هورمون به کنترل سطح قند خون ( گلوکز ) کمک می کند. زمانی که بدن شما به اندازه ی کافی انسولین تولید نکند یا در صورتی که انسولین ساخته شده در بدن شما کارایی مناسب را نداشته باشد، بدن در شرایطی قرار می گیرد که قند خون شما کنترل نمی شود. به این شرایط دیابت شیرین یا دیابت ملیتوس گفته می شود.

کسانیکه مبتلا به دیابت هستند، نیاز به درمان دارند تا میزان قند خون انها کنترل گردد. کنترل مناسب قند خون احتمال بروز عوارض ناشی از دیابت ( آسیب به اعصاب، مشکلات بینایی، آسیب کلیوی و ... ) را کاهش می دهد.

در موارد خفیف، با رعایت یک رژیم غذایی مناسب، می توان میزان قند خون را کنترل کرد; اما در سایر افراد مبتلا به دیابت، درمان با داروهایی نظیر متفورمین به همراه یک رژیم غذایی مناسب، می تواند در کنترل قند خون مؤثر باشد.

متفورمین به بدن اجازه می دهد تا در کمبود تولید انسولین، حداکثر استفاده از انسولین موجود در بدن را جهت کاهش قند خون در دیابت نوع دو داشته باشد. این دارو می تواند به تنهایی یا همراه سایر داروهای ضد دیابت یا همراه با انسولین، تجویز گردد.

در بازار دارویی، ترکیبات متعددی تولید شده اند که در فرمول انها داروی متفورمین در کنار سایر اجزای دارویی بکار رفته است; این داروها با نام های تجاری متنوعی به بازار عرضه شده اند.

مصرف این داروهای ترکیبی در صورت صلاحدید پزشک، می تواند تعداد قرص دریافتی روزانه ی بیمار را کاهش دهد که این امر مصرف منظم دارو برای بیمار را راحت تر می کند.

متفورمین یک داروی ضد دیابت از دسته ی داروهای بی گوانیدی می باشد که با کاهش قند خون، بیماری دیابت نوع دوم را می تواند کنترل کند; همچنین در افراد دارای اضافه وزن که مستعد ابتلا به دیابت می باشند، می تواند احتمال ابتلا را کاهش دهد.

این دارو برای کودکان بالای ۱۰ سال به تنهایی یا همراه با سایر داروهای ضد دیابت و انسولین نیز قابل تجویز می باشد. این دارو ممکن است در مواردی غیر از مشکل دیابت نیز برای مدتی تجویز شود.

پیش از شروع مصرف متفورمین

- در صورت بارداری یا اقدام به بارداری یا شیرده بودن به پزشک خود اطلاع دهید.

- در صورت سابقه ی مشکلات کلیوی، کبدی، تنفسی و حساسیت دارویی به پزشک خون اطلاع دهید.

-از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجاد کند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خود ( خصوصا سایر داروهایی که تاکنون و در یک ماه اخیر برای درمان افسردگی و خواب استفاده نموده اید ) در اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.

- در صورتی که در دو روز اخیر، تحت عکسبرداری همراه با تزریق مواد رنگی قرار گرفته اید، پزشک خود را مطلع نمائید.

- در صورتیکه اخیرا بیماری دیابت شما تحت کنترل نبوده است ( مثلا دچار افت شدید قند خون شده اید و یا عوارضی نظیر تهوع، اسهال، کاهش وزن شدید و مشکلات تنفسی و ... داشته اید ) به پزشک خود اطلاع دهید.

- در صورتی که اخیرا دچار عفونت شدید مانند عفونت ریوی یا کلیوی شده اید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.

- در صورتی که تحت درمان با داروهای قلبی هستید یا اخیرا دچار حمله ی قلبی شده اید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.

-مصرف الکل در مدت درمان با این دارو می تواند احتمال بروز عوارض ناشی از این دارو را افزایش دهد.

- در صورت نیاز به عمل جراحی یا هر گونه آزمایش بالینی در مورد مصرف این دارو با درمانگر خود صحبت کنید; زیرا ممکن است نیاز به قطع مصرف این دارو قبل و بعد از برخی عمل های جراحی باشد.

نحوه ی مصرف متفورمین

-متفورمین را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید; ممکن است پزشک شما در ابتدا دارو را با مقدار کم شروع کند و سپس به تدریج مقدار و تعداد نوبت دارو را افزایش دهد تا بدن شما به تغییرات ایجاد شده توسط دارو عادت کند و احتمال بروز عوارض کمتر شود.

- سعی کنید دارو را بطور منظم و در ساعات مشخصی از شبانه روز مصرف نمائید. مصرف متفورمین همراه وعده ی غذایی اصلی یا پس از یک میان وعده توصیه می شود.

- در صورتی که قرص اهسته رهش متفورمین برای شما تجویز شده است، ( روی بسته بندی این داروها در کنار نام دارو علامت SR دیده می شود ) از نصف کردن یا خرد کردن دارو خودداری کنید و قرص را بطور کامل ببلعید.

-در صورت فراموش کردن مصرف یک نوبت دارو بلافاصله پس از یادآوری آن را مصرف کنید مگر آنکه زمان یاد آوری به نوبت مصرف بعدی دارو نزدیک باشد.در این شرایط نوبت فراموش شده را مصرف نکنید و نوبت بعدی را در زمان خودش مصرف کنید اما به هیچ وجه مقدار مصرف دارو را دوبرابر نکنید.

توصیه های متفورمین

-در مدت درمان با این دارو تحت نظر. پزشک خود بمانید و آزمایشات و معاینات دوره ای لازم را بطور منظم انجام دهید.

- به علت اینکه قند خون بالا می تواند عوارض جدی چشمی در بر داشته باشد، حتما بصورت منظم معاینات چشمی لازم را انجام دهید تا از بروز چنین عوارضی پیشگیری نمائید.

- قند خون بالا منجر به آسیب به اعصاب ( خصوصا اعصاب انتهایی اندام ها ) می شود; این مسئله باعث می شود احساس بیمار به درد، ضربه یا بریدگی و ... و هرگونه آسیبی کمتر شود و در نتیجه زخم یا آسیب ایجاد شده گسترش یابد و عفونت کند. همچنین ابتلا به دیابت منجر به کندتر شدن ترمیم های بافتی می شود; لذا تا جای ممکن از کفش های جلو پهن و مناسب سایز پایتان استفاده کنید. هر شب پاهای خود را بشویید و وضعیت بدن خود را از نظر بروز کبودی، زخم، ورم یا قرمزی خصوصاً در ناحیه ی پاها، به پزشک خود اطلاع دهید و هرروز مراقبت های لازم را تا بهبود کامل زخم انجام دهید.

- این دارو با تغییر در سیکل قاعدگی ممکن است احتمال بارداری را افزایش دهد و خانم ها در سنین باروری در مدت دارو درمانی با ترکیبات حاوی متفورمین باید این مساله را در نظر بگیرند.

-به توصیه های پزشکتان در مورد رژیم غذایی، ترک سیگار و فعالیت بدنی مناسب خود عمل نمایید.

-بطور کلی دارو درمانی با داروهای ضد دیابت ممکن است منجر به بروز علایم افت قند خون در بیمار شود. به همین جهت بهتر است بیماران دیابتی همیشه علایم مربوط به افت قند خون ( تعریق سرد، تپش قلب، لرزش، بی قراری و ضعف شدید، تاری دید و سرگیجه ) را در نظر بگیرد و توصیه های لازم جهت مقابله با افت قندخون ( هایپوگلیسمیا ) را از پزشک یا داروساز خود در یافت کند.( جهت کسب اطلاعات درباره ی افت قندخون و راهکارهای آن می توانید این مطلب را مطالعه کنید. )

-در صورت شروع هرگونه درمان یا قصد عمل جراحی، درمانگر خود را از مصرف این دارو مطلع نمایید.

-پیش از شروع هرگونه فعالیت ورزشی جدید که برروی سطح قندخون اثرگذار است، با پزشک خود مشورت نمایید و توصیه های لازم را دریافت کنید.

-در صورت احساس تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار و خستگی زیاد به پزشک خود اطلاع دهید زیرا این علائم می تواند از افزایش قندخون باشد.

-معمولاً درمان دیابت در تمام طول زندگی فرد ادامه دارد لذا مصرف دارو را تا زمانی که پزشک به شما توصیه می کند ادامه دهید.

عوارض شایع متفورمین

-تهوع ، استفراغ و اسهال خصوصاً در ابتدای شروع درمان با این دارو ممکن است رخ دهد. جهت جلوگیری از آن، دارو را همراه یا بلافاصله پس از غذا مصرف کنید. معمولاً پس از چند روز مصرف، بدن شما به دارو عادت می کند و این عارضه برطرف می شود. با این حال در صورت شدید یا ادامه دار شدن این علائم به پزشک خود مراجعه نمایید.

در صورت ابتلا به اسهال نیز از آب و مایعات به مقدار کافی استفاده نمایید.

-در صورت احساس طعم غیر طبیعی در دهان، کاهش اشتها و درد شکمی ادامه دار، به پژشک خود مراجعه نمایید.

عوارض نادر اما مهم

-پزشک ممکن است در مورد عوارض مهمی که در صورت بروز مشکلی به نام اسیدوز لاکتیک ایجاد می شود، به شما اطلاعاتی دهد. احتمال بروز این عارضه بسیار کم می باشد اما بدلیل اینکه رسیدگی و درمان هرچه سریع تر این وضعیت واجب است، در صورت بروز علائمی همچون تهوع ، بی حالی یا خستگی شدید، تنگی نفس یا نفسه زدن( کوتاه و بریده نفس کشیدن )، احساس بوی الکلی یا میوه ی فاسد شده در دهان، در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه نمایید.

اطلاعات بیشتر در مورد متفورمین

این دارو بر روی ترشح انسولین تاثیر نمی گذارد و بنابراین افت قند خون ایجاد نمی کند. ولی اثر بخشی انسولین را بیشتر می کند و حساسیت سلول ها را نسبت به انسولین افزایش می دهد بنابر این نیاز به انسولین را کاهش می دهد.

از طرفی بر روی سلول های کبد اثر می گذار و تولید قند را در کبد کاهش می دهد و از این طریق نیز به بیماران دیابتی کمک می کند.

متفورمین بر خلاف گلی بن کلامید و انسولین که باعث افزایش وزن می شوند بر عکس کمک به لاغری می کند و با کاهش اشتها و کاهش تولید قند در کبد علاوه بر کاهش قند خون کلسترول و تری گلسیرید را نیز کاهش می دهد.

دل آشوبه و ناراحتی های گوارشی از عوارض عمده متفورمین است. کاهش اشتها و اسهال از دیگر عوارض ناخواسته ی متفورمین است.

گزارش تجربه مصرف کنندگان متفورمین حاکی از آنست که اگر مقدار مصرف متفورمین از مقادیر کم آغاز شود و به تدریج اضافه شود و همچنین اگر بین غذا استفاده شود عوارض آن کاهش می یابد.

بعضی از انواع متفورمین اثر سریع دارند و بعضی آهسته رهش هستند یعنی در طول روز دارو به تدریج جذب و وارد جریان خون می شود.

متفورمین در درمان تخمدان پلی کیستیک و موی زائد در بانوان نیز مصرف می شود.

گلوکوفاژ - متفورمین هگزال - متوور و بروت از انواع خارجی این دارو هستند و انواع بسیار متنوعی در داخل تولید می شود

متفورمین در بیمارن کلیوی و کبدی ممنوعیت مصرف دارد و در صورت وجود نقص کبدی و کلیوی قبل از مصرف متفورمین باید به پزشک اطلاع دهید همچنین در بیمارانی که الکل مصرف می کنند مصرف متفورمین ممنوع است.

به طور کلی متفورمین افت قند خون ایجاد نمی کند چون در تولید انسولین نقشی ندارد ولی اگر افت قند خون مشاهده شد ممکن است به علت کاهش وزن و اشتها باشد و اگر علائم را به پزشک اطلاع دهید احتمالا پزشک داروی شما را قطع خواهد کرد.

متفورمین و کاهش جذب ویتامین B12:

 میلر ( Meyler ):

متفورمین میتواند باعث کاهش جذب ویتامین B12، کاهش غلظت سرمی این ویتامین و بطور نادر باعث آنمی مگالوبلاستیک شود.

- دریک مطالعه شیوع وقوع این موارد، 9% در 600 بیمار دچار دیابت نوع دو که تحت درمان بی گوآنیدها ( متفورمین و فن فورمین ) به مدت متوسط 12 سال بودند، مشاهده شد.

- دریک مطالعه دیگر شامل 353 بیمار دچار دیابت نوع دو که تحت درمان با انسولین و متفورمین به مدت 16 هفته بودند، پس از این دوره سطح سرمی هموسیستئین تا 4% افزایش، سطح سرمی فولات تا 7% کاهش و سطح سرمی ویتامین B12 تا 14% کاهش داشت.

- دریک مرد 63 ساله با دیابت نوع دو که حداقل به مدت 5 سال از متفورمین استفاده می کرد، سطح سرمی این ویتامین 110 پیوگرم/میلی لیتر ( رنج نرمال: 200-230 ) گزارش شد. سطح سرمی فولات نرمال بود و هیچ اتوآنتی بادی مشاهده نشد.

- در این فرد، تست شیلینگ* ( Schilling Test ) انجام شد. این تست، عدم جذب ویتامین B12 را نشان داد. سپس متفورمین این بیمار قطع شد و دو ماه بعد دوباره این تست انجام شد که اینبار هیچ کاهشی از جذب این ویتامین را نشان نداد.

تست شیلینگ به منظور ارزیابی وضعیت و تعیین جذب ویتامین B12 انجام میشود.

Meyler's Side Effect of Drugs Sixteenth Edition.

آپ تودیت:

متفورمین باعث کاهش جذب ویتامین B12 تا 30% بیماران، کاهش غلظت سرمی این ویتامین در 5-10% بیماران و به ندرت باعث آنمی مگالوبلاستیک میشود.

- در برخی بیماران با کمبود ویتامین B12، نوروپاتی محیطی ممکن است باعث گسترش آنمی مگالوبلاستیک را جلوتر اندازد.

- دوز و طول مدت درمان با متفورمین مرتبط با خطر کمبود ویتامین B12 می باشد.

- در یک مطالعه، کاهش جذب این ویتامین با تجویز مکمل کلسیم کربنات ( 1.2 گرم روزانه ) تصحیح شد.

- دریک مطالعه دیگر، تجویز مکمل مولتی ویتامین روزانه باعث کاهش کمبود ویتامین B12 شد.

Uptodate 2017.

مارتین دل:

متفورمین میتواند باعث کاهش جذب این ویتامین و کاهش سطح سرمی آن شود.

- در یک سری شامل 10 بیمار مبتلا به کمبود ویتامین B12 ناشی از متفورمین، این بیماران تحت مداخلات درمانی زیر قرار گرفتند و سطح این ویتامین به حالت نرمال برگشت:

- تجویز یک دوره سه ماهه از فرم خوراکی یا عضلانی ویتامین B12.

- تغییر درمان به سایر داروهای خوراکی ضد دیابت در دو بیمار.

- توصیه به مصرف رژیم غذایی حاوی ویتامین B12.

MartinDale; The Complete Drug Refrence 2016.