چهار سطح کلّی را می‌توان برای عملیّات روانی برشمرد: عملیّات روانی راهبردی ، عملیّات روانی عملیّاتی ، عملیّات روانی تاکتیکی و عملیّات روانی تثبیت کننده. با توجّه به این‌که عملیّات روانی بسیار گسترده است ، شناخت این سطوح عملیّات روانی می‌تواند به شناخت بهتر عملیّات روانی کمک نماید.

عملیات روانی راهبردی

منظور از عملیّات روانی راهبردیی آن نوع از عملیّات روانی است که با استفاده از آسیب‌پذیری‌های سیاسی ، روانی ، نظامی ، اقتصادی و اجتماعی ، علیه کل یا قسمت اعظم جمعیّت یک کشور به منظور از بین بردن نیروی پایداری ، اراده و مقاومت آن کشور طرّاحی می‌شود. یعنی علاوه بر فرماندهان نظامی ، بالاترین شخص یک مملکت یا بالاترین قوّه حاکمه یک کشور با کلّیّه امکانات در طرح‌ریزی و اجرای آن دخالت دارد و بیش‌تر در دوران جنگ سرد بدون کاربرد نیروی نظامی صورت می‌گیرد.

صورت اعلای این سطح از عملیّات روانی را می‌توان در نقد عملکرد قوّه قضائیه مشاهده نمود. رییس قوّه قضائیه منسوب رهبری بوده و بروز برخی اشتباهات در آن به کلّ نظام و شخص رهبری نظام نسبت داده می‌شود. در این بین ، برخی اشتباهات ، سخنان سخنگو و رییس این قوّه ، در رسانه‌های خبری خارجی به شدّت منعکس می‌شود. به علاوه ، زمانی که بحث از آزادی بیان یا آزادی‌های سیاسی در کشور انجام می‌شود ، عمدتاً این قوّه و عمل‌کرد آن زیر سؤال رفته و بر اساس آن مشروعیّت نظام مورد پرسش قرار می‌گیرد. این ، نوعی عملیّات روانی راهبردی علیه نظام است که نه نیروهای نظامی ، بلکه یک قوّه و کلّیّت نظام را زیر سؤال می‌برد.

عملیات روانی تاکتیکی

عملیّات‌های روانی تاکتیکی را می‌توان به عنوان «عملیّات‌هایی که در منطقه مسئولیت یک فرمانده تاکتیکی ، در حین جنگ و مناقشه ، به منظور پشتیبانی از مأموریّت تاکتیکی علیه نیروهای دشمن صورت می‌پذیرد» تعریف نمود. طرح‌های عملیّات روانی در سطح تاکتیک ، بر اساس سطوح جنگ برنامه‌ریزی می‌گردد. این نکته را نباید از خاطر برد که طرح‌ریزی عملیّات روانی با سایر طرح‌ریزی‌های نظامی از نظر خنثی کردن عملیّات دشمن ، آمادگی برای کاربرد و آمادگی مقابله با سایر رویدادها شباهت دارد. عملیّات روانی تاکتیکی این دو ویژگی را به صورت کلّی دارد: الف. طرح‌ریزی عملیّات روانی سریع آغاز می‌شود. و ب. فرماندهی و ستاد عملیّات روانی منتظر مأموریّت نمی‌شود.

یکی از نمونه‌های این مورد را می‌توان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ مشاهده کرد. در بازه‌های زمانی کوتاه -و بعضاً پیش از ایّام قانونی تبلیغات انتخاباتی- مبارزات انتخاباتی نامزدهای اصلی آغاز شده بود. طرفداران و تیم رسانه‌ای هر کدام از این نامزدها ، کار خود را آغاز کرده و فعّالیّت‌شان را به سمع و نظر هواداران می‌رساندند. یکی از مهم‌ترین این فعّالیّت‌ها ، تأکید بر حضور آقای رئیسی در جمع قاضیانی که حکم اعدام مجاهدین خلق در دهه شصت را صادر می‌کردند ، بود. در این‌جا ، هدف عملیّات روانی شکل‌دهی به ترسی موهوم از یکی از نمایندگان و بازنمایی او به عنوان چهره‌ای خشن بود. با وجود این‌که بسیاری از افراد از جنایاتی که مجاهدین خلق در دهه شصت مرتکب شدند اطّلاع کامل داشتند امّا این عملیّات روانی ، تاکتیکی برعکس روندی اتّخاذ کرد که پیش از این در رسانه‌های جمهوری اسلامی شنیده بودیم: توصیف حضور رئیسی در جمع قاضیان صادر کننده حکم اعدام و تعمیم آن تصمیم‌ها به مسائل مبتلا به جامعهٔ امروز. این یکی از تاکتیک‌های مخالفان رئیسی بود که هر دو مشخّصه عملیّات روانی تاکتیکی که در بالا به آن اشاره شد را دارا بود: نخست این‌که بسیار زود برنامه‌ریزی و اجراء شد ( پیش از ایّام قانونی انتخابات ) و دوّم این‌که به صورت پاسخی و ری‌اکشنی شکل نگرفت؛ خود به صورت مستقل فعّالیّت علیه یک کاندیدا را شکل داده و شخصیّت‌شناسی این چهره را برای طرفداران دیگر کاندیداها ، به این صورت عملی نمود.

عملیّات آفندی اطّلاعات در همه سطوح جنگ انجام می‌شوند. بنابراین عملیّات روانی می‌تواند در هر سطح به اجرا در آید. این نوع طرح‌ریزی برای آن دسته از عملیّات‌های روانی‌ای است که معمولاً هدف آن ، مردمی بوده که در مناطق خودی یا سرزمین‌هایی که توسّط نیروهای خودی اشغال‌شده به منظور تسهیل عملیّات و بالا بردن میزان همکاری مردم غیر نظامی ، طرح‌ریزی و اجراء می‌گردد. منظور نهایی از اجرای این عملیّات روانی ، ثبات‌بخشی ، خاتمهٔپ جنگ ، پیروزی در جنگ ، برقراری صلح و تضمین پیروزی است. این عملیّات روانی ، عملیّات روانی تثبیتی و یا عملیّات روانی استقراری نامیده می‌شود.

عملیات روانی تثبیت کننده

یکی از نمونه‌هایی که می‌توان برای عملیّات روانی تثبیت‌کننده مثال آورد ، ماجرای حمله داعش به مجلس شورای اسلامی بود که در نیمه نخست سال گذشته اتّفاق افتاد. در این رویداد ، داعشی‌های مسلّح با ورود به ساختمان مجلس شورای اسلامی ، قصد انجام عملیّات تروریستی داشتند که با اشتباه یکی از افراد آن‌ها ، مسیر حرکت آن‌ها منحرف شده و این عملیّات ناکام ماند. در این شرایط ، نمایندگان مجلس به کار خود که تثبیت قانون بود ادامه دادند. این عمل ، بخشی از عملیّات روانی تثبیت‌کننده بود که بازنده اصلی این حرکت تروریستی را خود تروریست‌ها دانسته و با تأکید بر عدم خلل در فعّالیّت‌های مجلس شورای اسلامی ، به کار خود ادامه داد؛ این در حالی بود که تلاش برای به هلاکت رساندن داعشی‌ها در بیرون از مجلس توسّط نیروهای بسیجی و سپاهی ادامه داشته است. نمونه دیگری از این عملیّات تثبیت‌کننده را می‌توان پس از نابودی داعش در سوریه در رسانه‌های ایران مشاهده کرد. صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ، با نمایش شادی مردم از نابودی داعش و پخش شیرینی در خیابان‌ها ، عملیّات روانی تثبیت‌کننده‌ای را در جهت درست بودن موضع خود در مبارزه در خارج از خاک‌های کشور آغاز کرد و این پیروزی را نتیجه اتّخاذ سیاست درست در زمان صحیح قلمداد نمود.

عملیات روانی عملیاتی

سطح دیگر عملیّات روانی ، عملیّات روانی عملیّاتی است که پیش از وقوع جنگ یا در حین جنگ یا مناقشه و در نتیجه آشکار شدن دشمنی‌ها در حوزه جغرافیایی مشخّص و با هدف تقویت کارایی راهبرد‌ها و سلسله عملیّات‌های فرمانده منطقه انجام می‌گیرد. در این شکل از عملیّات روانی ، برنامه‌ریز عملیّات روانی با سطحی کوچک‌تر از مخاطبان هدف روبه‌رو است و بنابراین شناخت گروه هدف دارای اهمّیّت بسیاری است. در این سطح ، باید نقاط ضعف و نقاط قوّت دشمن شناسایی و با استفاده از عملیّات روانی ، سعی در فروپاشی ذهنی و فکری دشمن داشته باشیم.

یکی از نمونه‌های این عملیّات روانی در سطح عملیّاتی را می‌توان هنگام رأی‌گیری استقلال‌طلبانه کردستان عراق مشاهده کرد. عراق ، ایران و ترکیه با تحریم کردستان عراق از تمامی مرزهای او ، تلاش خود را برای ابطال نتیجه همه‌پرسی آغاز کردند. راهبرد کلّی در این موقعیّت ، حفظ تمامیّت ارضی برای عراق و جلوگیری از تحریکات سیاسی کردها در ایران و ترکیه بوده است. به این منظور ، شکل عملیّاتی علاوه بر تحریم کردستان عراق ، بسته شدن مرزهای ایران و ترکیه و لغو تمامی پروازها به مقصد کردستان عراق از داخل خاک عراق و کشورهای همسایه ، عملیّات روانی‌ای را هم برای ایجاد ترس در کردها شکل داد. تشدید تدابیر امنیّتی ، پوشش رسانه‌ای منفی از عملکرد کردستان عراق و نسبت دادن تحرّکات کردستان عراق به دخالت صهیونیست‌های اسرائیلی ، راهبردهای عملیّاتی‌ای بوده که به این منظور در جنگ روانی صورت گرفت. هم‌چنین برجسته‌تر کردن اختلافات بارزانی و دیگر سران کردهای عراق ، نیز تدبیر دیگر در این زمینه بود. بنابراین می‌توان گفت در سطح عملیّاتی عملیّات روانی در خصوص بارزانی ، بازنمایی رسانه‌ای منفی از کردهای عراق به عنوان حامیان اسرائیل ، متّکیان به فروش نفت به داعش و نمایش اختلاف میان سران کردها در کردستان عراق ، در سطح رسانه‌ای در کشور ایران بوده است. در سطح کردستان عراق ، عملیّات روانی به شکل تحریم ، لغو تمامی پروازها و بسته شدن تمامی مرها و در سطح کردستان ایران ، تشدید تدابیر امنیّتی راهبردهای عملیّاتی عملیّات روانی بوده‌اند.

بنابراین می‌توان گفت عملیّات روانی در سطوح مختلف در حال انجام است. توجّه داشته باشید یک عملیّات روانی می‌تواند هم‌زمان چندین سطح را درگیر خود کند و بدیهی است با افزایش گستره عملیّات روانی ، تعداد افرادی که هدف و مخاطب آن قرار می‌گیرند افزایش یافته و بنابراین احتمال تأثیرگذاری آن افزایش می‌یابد. از سوی دیگر نباید فراموش کرد هدف برخی عملیّات‌های روانی ایجاب می‌کند که آن تنها در یک سطح و با یک گروه مشخّص از مخاطبان انجام شود. بنابراین ، آن‌چه که سطح عملیّات روانی را تعیین می‌کند ، هدفی است که برنامه‌ریزان آن از شکل‌دهی به عملیّات روانی دارند.