موضوع سلامت و ارتقاء کیفیت زندگی یکی از اساسی‌ترین نیازها در دوران سالمندی است. در راستای پاسخگویی به این نیاز و به منظور آگاهی بخشی و توسعه سلامت میان سالمندان، با دکتر ارمغان السادات کیهان مهر - متخصص طب سنتی و مدرس انجمن طب سنتی ایران به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

از دیدگاه طب سنتی، سالمندی و ویژگی‌هایش را چگونه تعریف می‌کنید؟

در طب سنتی ایران دوران زندگی به چهار مرحله رشد، جوانی، میانسالی و سالمندی (شیخوخیت) تقسیم می‌شود که از 60 سالگی به بعد فرد به دوران سالمندی وارد می‌شود. لازم به ذکر است که هرکدام از این چهار مرحله تدابیر حفظ الصحه (بهداشتی)، ویژگی خود را دارد که هر فرد با رعایت این دستورات و تدابیر بهداشتی می‌تواند دوران زندگی خود را به بهترین نحو طی کند.

از ویژگی‌های دوران سالمندی کاهش حرارت غریزی بدن است. هر فرد با سطحی از انرژی حیات متولد می‌شود که این انرژی به‌طور طبیعی در سال‌های ابتدایی عمر در اوج است و به‌تدریج کاهش می‌یابد. رعایت تدابیر حفظ الصحه می‌تواند حافظ این حرارت باشد؛ در حالی که سبک زندگی ناسالم باعث هدر رفتن و کاهش زودتر از موعد این انرژی خواهد بود. در دوران سالمندی مزاج سنی سرد و خشک است که البته در بعضی از افراد به دلایل مشکلات گوارشی و تجمع رطوبت نامناسب در بدن سردی و تری عارض خواهد شد. در هر دو نوع حرارت و انرژی کاهش می‌یابد، اما در بعضی سالمندان در ظاهر لاغری و در بعضی چاقی نمایان خواهد شد که هریک ویژگی‌های متناسب با خود را خواهند داشت.

در واقع سالمندی یک بیماری نیست، بلکه یک جریان طبیعی زیستی است، اما شیوع ابتلا به بیماری‌ها در این دوران افزایش می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهند سبک زندگی در افزایش طول عمر نقشی به مراتب قوی‌تر از ژن‌ها بازی می‌کند.

سبک زندگی سالم در دوران سالمندی از منظر طب سنتی چیست؟

در طب سنتی ایران برای داشتن زندگی سالم در سالیان عمر از جمله سالمندی رعایت تدابیر شش اصل لازم است که عبارتند از:

با توجه به اینکه مزاج سالمندان عموماً سرد و خشک است، هوایی مشابه با بهار (گرمی و رطوبت) متناسب این مزاج است. این اصل می‌تواند شامل شهر، خانه و اتاق فرد سالمند باشد. از سوی دیگر چیدمان خانه و وسایل به‌گونه‌ای باشد که جریان هوا به خوبی جریان یابد و سالمندان در انزوا قرار نگیرند.

تغذیه: غذاهای سریع الهضم و مقوی مناسب برای این گروه هستند که توصیه می‌شود در حجم کم و به دفعات میل شوند. پرهیز حتی‌الامکان از مصرف سردیجات و توصیه به مصرف گوشت گوسفند و پرندگان، تخم‌مرغ عسلی، آش و سوپ‌های ساده، نخودآب، آبگوشت قابل توصیه است. همچنین مصرف موادی مانند شنبلیله، برگ چغندر، شوید، انگور، مویز، کشمش، انجیر، گردو، گلاب، عرق بیدمشک، بهارنارنج، عسل و انواع مرباها مثل زنجبیل، بالنگ، سیب و شقاقل توصیه می‌شود.

پرهیز حتی‌الامکان از مصرف سردیجات و توصیه به مصرف گوشت گوسفند و پرندگان، تخم‌مرغ عسلی، آش و سوپ‌های ساده، نخودآب، آبگوشت قابل توصیه است. همچنین مصرف موادی مانند شنبلیله، برگ چغندر، شوید، انگور، مویز، کشمش، انجیر، گردو، گلاب، عرق بیدمشک، بهارنارنج، عسل و انواع مرباها مثل زنجبیل، بالنگ، سیب و شقاقل توصیه می‌شود

خواب و بیداری: سالمندان معمولاً به دلیل بیماری و مشکلات اضطرابی کیفیت خواب مطلوبی ندارند. توصیه می‌شود شام سر شب میل شود و زود بخوابند.

نوشیدن شیر گرم می‌تواند به بهبود خواب کمک کند. قابل توجه است که معمولاً طول خواب شبانه در سالمندان کاهش می‌یابد که البته این امر با توجه به مزاج افراد متفاوت خواهد بود.

ورزش و ماساژ: ورزش، ماساژ و روغن زدن به بدن با روغن بنفشه و بادام در هنگام صبح در این گروه بسیار مفید است. ورزش سبب افزایش حرارت غریزی می‌شود و با توجه به افت حرارت غریزی در این دوران، ورزش خیلی کمک کننده است. لازم است هر سالمند متناسب با شرایط جسمانی خویش ورزش کند که از آن جمله می‌توان به ورزش‌های هوازی از جمله پیاده‌روی اشاره کرد.

استفراغ و احتباس: تعادل بین ورود و خروج مواد در بدن بسیار مهم است. یبوست یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی است. تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم می‌تواند در رفع این مشکل مؤثر باشد. پرهیز از مصرف مواد یبوست‌زا، استفاده از انواع آش و سوپ‌ها و مصرف ملینات (خاکشیر، انجیر، تخم بالنگو، اسفناج و...) می‌تواند به پیشگیری و بهبود یبوست کمک کند.

حالات روحی: سالمندان معمولاً به دلیل زناشویی فرزندان، کناره‌گیری از محیط کار، از دست دادن همسر و هم سن و سالان خود، بیماری‌ها، افت توانمندی‌های ذهنی، اجتماعی و اقتصادی به تدریج از اجتماع دور می‌شوند که این موضوعات می‌توانند هریک زمینه‌ای برای ابتلا یا تشدید اختلالات روحی سالمند از جمله افسردگی و اضطراب شود. ارتباط داشتن با اطرافیان به‌ویژه فرزندان، نوه‌ها و دوستان، داشتن تفریح و انجام اعمال ذهنی مانند مطالعه در نشاط سالمندان بسیار مؤثر است. همچنین مصرف موادی مانند گلاب، بهارنارنج، فالوده سیب، زعفران، بیدمشک، سیب و به می‌تواند به این امر کمک کند.

آیا استفاده از داروهای گیاهی و اعمالی مانند حجامت و فصد (نوعی خونگیری) در سالمندان بلامانع است؟

به دلیل ضعف قوای بدنی، کاهش عملکرد ارگان‌ها از جمله کلیه، کبد و دستگاه گوارش همچنین مصرف داروهای مختلف لازم است از مصرف خودسرانه داروهای گیاهی- با این توجیه که داروهای گیاهی بدون خطر و عارضه هستند- پرهیز شود و حتماً در این خصوص با پزشک خود مشورت شود. از سویی به جهت کاهش خونسازی مؤثر در دوران سالمندی اعمالی مانند حجامت و فصد که امروزه باب شده، بعد از 60 سالگی ممنوع است و در صورت نیاز باید با احتیاط و حتماً با مشورت پزشک انجام شود، در غیر این صورت می‌تواند سلامت سالمندان را به خطر اندازد. در پایان می‌توان گفت سالمندی می‌تواند با کیفیت و رضایتمندی بیمه شود اگر از سال‌های جوانی با سبک زندگی سالم در بانک سلامتی خود تأمین آتیه کنیم.