شاید تا همین چند سال پیش دسترسی به برخی از خدمات شهری آن هم از طریق اینترنت و از داخل منزل توسط پایتخت نشینان کمی دور از انتظار به شمار می رفت؛ اما در سایه اپلیکیشن های موبایلی به نیاز شهروندان پاسخ داده شده است. شاید بتوان گفت ظهور مشاغل نوین متکی به دانش های جدید تحت عنوان استارتاپ ها باعث شده تا تهران با سرعت بیشتری در مسیر تبدیل شدن به یک شهر الکترونیک دانش بنیاد؛ قرار گیرد. تعاریف علمی حکایت از آن دارد که شهر الکترونیک شهری است که شهروندان آن بتوانند به راحتی با مراکز خدمات رسان شهری ارتباط برقرار کرده و سرویس های مورد نیاز خود رادریافت کنند.

به عبارت ساده تر شهرهای الکترونیک از تعدادی زیرساخت‌های مرتبط با فن‌آوری اطلاعات تشکیل شده‌اند که البته  ارتباط با این مراکز اطلاع‌رسانی به سهولت انجام شود.

مطالعات نشان می دهد شهری مطلوب برای کسب‌و‌کار است که به راحتی به اینترنت با سرعت بالا و شبکه فیبر نوری، دسترسی داشته باشد. باید قبول کرد تهران در تامین زیرساخت های مورد نیاز برای تبدیل شدن به شهر الکترونیک دارد؛ اما برخی محققان معتقدند تهران را به شهر الکترونیکی می‌توان تبدیل کرد، اما به شرط آنکه در ساختار توسعه و فن‌آوری اطلاعات کشور سرمایه‌گذاری های لازم انجام شود.

دسترسی سریع به تمام خدمات شهری از جمله شاخص‌ترین ویژگی‌های شهر الکترونیک است. اما سوال اینجاست که سطح خدمات در شهرهای الکترونیکی در چه وضعیتی قرار دارد؟

 پژوهش های اخیر در حوزه تبدیل تهران به شهر الکترونیک نشان می دهد؛ خدماتی که در روش‌های سنتی ارائه می‌شود معمولا به خاطر محدودیت‌های زمانی، مکانی و دسترسی افراد و محدودیت ارائه یا خدمات معمولا از یک سطح عادلانه و قابل دسترسی برای همه برخوردار نیست. اما از ویژگی‌های مهم شهر الکترونیک عدالت محور بودن خدمات است به این مفهوم که همه شهروندان می‌توانند از تمامی خدمات در طول شبانه‌روز بهره‌مند شوند و کسی حقش ضایع نمی‌شود و در حقیقت در دسترس همه بودن ویژگی بسیار مهم خدمات الکترونیک است که معمولا در روش‌های سنتی برقرار نمی‌شود.

از مزایای اقتصادی شهر الکترونیک می‌توان به کاهش هزینه‌های تردد شهری، افزایش سرمایه‌گذاری در نتیجه گسترش ارتباطات جهانی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های محدود، تسهیل انجام امور اقتصادی به خاطر ۲۴ساعته بودن ارائه خدمات اشاره کرد. کاهش زمان اتلاف شده شهروندان در ترافیک، عرضه بهتر خدمات، توزیع عادلانه‌تر امکانات، کاهش آلودگی محیط‌زیست، افزایش اشتغال و بهبود مدیریت پایدار شهری از دیگر ویژگی‌های اقتصادی شهر الکترونیکی است. از سوی دیگر، مهم‌ترین اثرات فرهنگی شهر الکترونیک شامل اطلاع‌رسانی سریع، انتشار نشریات الکترونیکی برای شهروندان، آموزش مجازی، ایجاد کتابخانه دیجیتالی، افزایش سواد و ایجاد نوعی جهان‌نگری است که به افزایش رفاه و ارتقای فرهنگ کمک می‌کند.

درواقع در شهر الکترونیکی دیگر شهر به مثابه کالبدی که ساختمان‌های بلند،‌ خیابان‌های پرترافیک و آلودگی‌های زیست‌محیطی را در بر می‌گیرد؛ نیست، بلکه شهری است که در آن تعامل میان شهروندان و مسئولان اهمیت بیشتری می‌یابد و این تعاملات دو سویه است که محیط اجتماعی را برای شهروندان ایجاد می‌کند. فراهم آوردن خدمات اینترنتی با کیفیت و سرعت بالا برای شهروندان، بهبود کیفیت زندگی مردم با تسهیل فعالیت‌های شهری و بهبود اوضاع اقتصادی شهر، یک مرحله‌ای کردن ارائه خدمات به شهروندان با تعریف مناسب ارتباطات شهری توسط فن‌آوری اطلاعات و همچنین الکترونیکی کردن آنها از جمله شاخص‌ترین مزایای عمده شهر الکترونیک است.

کاهش آلودگی هوا با کاهش ترافیک شهری، تسریع در برطرف شدن مشکلات ایجاد شده در شهر با ایجاد ارتباط مستقیم بین مسئولان با شهروندان، صرفه‌جویی در وقت و انرژی از طریق کاهش جابه‌جایی در اثر الکترونیکی شدن فعالیت‌ها، جلوگیری از سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی روش‌های قدیمی اداره شهر، افزایش نظم و کاهش فساد اداری و کارآفرینی برای بخش کثیری از جوانان در سطح شهر از دیگر مزایای ایجاد شهر الکترونیک است.

با توجه به مزایایی که تبدیل تهران به شهر الکترونیک می تواند متصور شد؛ اما به نظر می‌رسد در کشور ما مشکلات عمده‌ای در راه‌اندازی شهر الکترونیک وجود دارد. برخی مشکلات عمده راه‌اندازی شهر الکترونیک در ایران در سطوح مردم عادی و مسئولان بیشتر فرهنگی است. وقتی متولیان توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور اعتقادی به این کاربرد فن‌آوری اطلاعات ندارد، اعلام می کنند شهر الکترونیک به ما مربوط نیست دیگر مشخص می‌شود که مشکلات دیدگاهی، ایدئولوژیک و فرهنگی عمده‌ترین موانع راه‌اندازی شهر الکترونیک است.

از سوی دیگر متاسفانه زیرساخت موجود شهرهای کشور حتی در تهران در این زمینه آماده نیست و با این اوصاف اگر بخواهیم تهران را به یک شهر الکترونیکی تبدیل کنیم قطعا با یک سری چالش‌های عمده زیرساختی مواجه خواهیم شد.

تحقق مدیریت یکپارچه شهری زیر سایه تبدیل تهران به شهر الکترونیک

تحقق شهر الکترونیک و متعاقب آن شهروند الکترونیک، یکی دیگر از طرح‌هایی بود که توسط محمدباقر قالیباف، شهردار تهران مطرح شد. به‌رغم مشکلات زیرساختی‌ای که کشور در تحقق دولت الکترونیک با آن روبه‌روست، اما برآوردهای کارشناسان سازمان فن‌آوری اطلاعات شهرداری تهران نشان می‌دهد که در طول 8 سال اخیر مدیریت شهری تهران گام‌های بلندی را برای تحقق شهر یکی از پیش‌نیازهایی که برای تحقق شهر الکترونیک وجود دارد، تحقق مدیریت یکپارچه شهری در تهران است، اگر این مشکل در مدیریت کلانشهری چون تهران با همکاری سازمان‌های ذی‌ربط رفع شود، می‌توان به جرات ادعا کرد که در طول سال‌های اخیر شهرداری تهران در تحقق پایه‌های شهر الکترونیک در پایتخت کارهای بزرگی را انجام داده است. 

مسئولان شهری به این مساله اعتقاد دارند با ایده‌آل‌هایی که برای تبدیل تهران به شهر الکترونیک مدنظر است، هنوز فاصله داریم اما در همین مدت و با توجه به محدودیت‌های قانونی و زیرساختی‌ای که در کشور وجود داشت، توانستیم کارهای تاثیرگذاری را در تحقق شهر الکترونیک در تهران انجام دهیم.

تحقق دولت الکترونیک ومتعاقب آن شهر الکترونیک از جمله ایده‌هایی است که کارشناسان و متخصصان فن‌آوری اطلاعات اجرای آن را در کشور ضروری می‌دانند. با وجود اینکه زمزمه‌های پیاده‌سازی این ایده که از تجربه‌های جهانی آن بیش از سه دهه می‌گذرد، در ایران از سال 79 آغاز شد، اما برآوردهای کارشناسان فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات نشان می‌دهد که تحقق دولت الکترونیک همچنان در هاله‌ای از ابهام است چون همچنان زیرساخت‌های اجرایی شدن این طرح در کشور فراهم نیست. اما در مقابل دولت الکترونیک، شهر الکترونیک از دیگر موضوعاتی است که از سوی کارشناسان و برنامه ریزان فن‌آوری اطلاعات مطرح شد.

متخصصان این حوزه معتقدند با اجرایی نشدن کامل ایده دولت الکترونیک نمی‌توان انتظار داشت که کلانشهرهای بزرگی مانند تهران تبدیل به شهر الکترونیک شوند این در حالی است که مدیریت قبلی شهر تهران اعتقاد داشت در طول یک دهه توانسته با ترسیم 18 گام در سه حوزه زیرساخت، ارائه سرویس‌های الکترونیکی و فرهنگ‌سازی و ارتقای سطح آگاهی کارکنان در حوزه ITC طرح‌های متعددی را اجرایی کند. 18 گامی که محمد باقر قالیباف اعتقاد داشت در طول سال های اخیر زیرساخت های آن را در شهر تهران عملیاتی کرده؛ شامل مباحثی چون  مرکز اطلاعات شهر تهران، توسعه شبکه فیبر نوری، ‌توسعه دفاتر خدمات الکترونیک، پورتال شهرداری تهران، مدیریت و کنترل طرح‌ها، امنیت سامانه‌های شهرداری، سامانه طرح تفصیلی و... می شد.