دكتر علی شریعتی در سال 1312 در روستای مزینان از حوالی شهرستان سبزوار متولد شد . اجداد دكتر علی شریعتی همه از عالمان دین بوده اند .

پدر پدر بزرگ علی شریعتی ، ملاقربانعلی ، معروف به آخوند حكیم ، مردی فیلسوف و فقیه بود كه در مدارس قدیم بخارا و مشهد و سبزوار تحصیل كرده و از شاگردان برگزیده حكیم اسرار (حاج ملاهادی سبزواری) محسوب می شد .

پدر علی شریعتی ، استاد محمد تقی شریعتی (موسس كانون حقایق اسلامی كه هدف آن «تجدید حیات اسلام و مسلمین» بود) و مادرش زهرا امینی زنی روستایی متواضع و حساس بود .

علی شریعتی حساسیتهای لطیف انسانی و اقتدار روحی و صلاحیت عقیده اش را از مادرش به ودیعه گرفته بود . علی شریعتی به سال 1319 در سن هفت سالگی در دبستان ابن یمین ، ثبت نام می كند ، اما به دلیل بحرانی شدن اوضاع كشور ـ تبعید رضا شاه و اشغال كشور توسط متفقین ـ خانواده اش را به ده می فرستد و پس از برقراری آرامش نسبی در مشهد علی و خانواده اش به مشهد باز می گردند .

علی شریعتی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در 16 سالگی سیكل اول دبیرستان (كلاس نهم نظام قدیم) را به پایان رساند و وارد دانشسرای مقدماتی شد . در سال 31 ، اولین بازداشت علی كه در واقع نخستین رویارویی مستقیم وی با حكومت و طرفداری همه جانبه او از حكومت ملی بود ، واقع شد .

در همین زمان یعنی 1331 علی شریعتی كه در سال آخر دانشسرا بود به پیشنهاد پدرش شروع به ترجمه كتاب ابوذر (نوشته عبدالحمید جوده السحار) می كند . در اواسط سال 1331 تحصیلات علی شریعتی در دانشسرا تمام شد و پس از مدتی شروع به تدریس در مدرسه كاتب پور احمدآباد كرد . و همزمان به فعالیتهای سیاسیش ادامه داد .

كتاب «مكتب واسطه» نیز در همین دوره نوشته شده است . در سال 1334 پس از بنیاد دانشكده علوم و ادبیات انسانی مشهد وارد آن دانشكده شد . در دانشكده مسئول انجمن ادبی دانشجویان بود در همین سالهاست كه آثاری از اخوان ثالث مانند كتاب ارغنون (1330) و كتاب زمستان (1335) و آخر شاهنامه (1328) به چاپ رسید و او را سخت تحت تاثیر قرار داد .

در این زمان فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی علی شریعتی در نهضت (جمعیتی كه پس از كودتای 28 مرداد توسط جمعی از ملیون خراسان ایجاد شده كه علی شریعتی یكی از اعضا آن جمعیت بود) .

آشنایی او با خانم پوران شریعت رضوی در دانشكده ادبیات منجر به زناشویی آن دو در سال 1337 می گردد . و پس از چند ماه زندگی مشترك به علت موافقت با بورسیه تحصیلی او در آغاز خرداد ماه 1338 برای ادامه تحصیل راهی فرانسه می شود . در طول دوران تحصیل در اروپا علاوه بر نهضت آزادیبخش الجزایر با دیگر نهضتهای ملی افریقا و آسیا ، آشنایی پیدا كرد و به دنبال افشای شهادت پاتریس لومومبا در 1961 تظاهرات وسیعی از سوی سیاهپوستان در مقابل سفارت بلژیك در پاریس سازمان یافته بود كه منجر به حمله پلیس و دستگیری عده زیادی از جمله دكتر علی شریعتی شد .

 دولت فرانسه كه با بررسی وضع سیاسی علی شریعتی ، تصمیم به اخراج وی گرفت اما با حمایت قاضی سوسیالیست دادگاه ، مجبور می شود اجرای حكم را معوق گذارد . علی شریعتی در سال 1963 با درجه دكتری یونیورسیته فارغ التحصیل شد و پس از مدتی او به همراه خانواده و سه فرزندش به ایران بازگشت و در مرز بازرگان توسط مأموران ساواك دستگیر شد .

پس از بازگشت از اروپا

پس از پنج سال تحصیل و آموختن و فعالیت سیاسی ، در اروپا ، بازگشت به فضای راكد و بسته جامعه ایران و آن هم تدریس در دبیرستان بسیار رنج آور بود ، سال بعد (وی) پس از قبولی در امتحان به عنوان كارشناس كتب درسی به تهران منتقل می شود و با آقایان برقعی و باهنر و دكتر بهشتی كه از مسئولین بررسی كتب دینی بودند ، همكاری می كند .

ترجمه کتاب «سلمان پاك» اثر پروفسور لوئی ماسینیون حاصل تلاش دکتر علی شریعتی در این دوره است . از سال 1345 دکتر علی شریعتی به استادیار رشته تاریخ در دانشكده مشهد استخدام می شود . موضوعات اساسی تدرس دکتر علی شریعتی را می توان به چند بخش تقسیم كرد: تاریخ ایران ، تاریخ و تمدن اسلامی و تاریخ تمدنهای غیر اسلامی .

از همان آغاز روش تدریس ، برخوردش با مقررات متداول در دانشكده و رفتارش با دانشجویان ، او را از دیگر استادان متمایز می كرد . چاپ كتاب اسلام شناسی و موفقیت درسهای دكتر علی شریعتی در دانشكده مشهد و ایراد سخنرانیهای او در حسینیه ارشاد در تهران موجب شد كه دانشكده های دیگر ایران از او تقاضای سخنرانی كنند این سخنرانیها از نیمه دوم سال 1347 آغاز شد .

مجموعه این فعالیتها مسئولین دانشگاه را بر آن داشت كه ارتباط دکتر علی شریعتی با دانشجویان را قطع كنند و به كلاسهای وی كه در واقع به جلسات سیاسی ـ فرهنگی بیشتر شباهت داشت ، خاتمه دهند . در پی این كشمكشها و دستور شفاهی ساواك به دانشگاه مشهد كلاسهای درس او ، از مهرماه 1350 ، رسماً تعطیل شد . از اواخر آبان ماه 51 بخاطر سخنرانی های ضد رژیم ، زندگی مخفی وی آغاز شد و پس از چند ماه زندگی مخفی درمهرماه سال 1352 خود را به ساواك معرفی كرد كه تا 18 ماه او را در سلول انفرادی زندانی كردند؛ كه نهایتاً در اواخر اسفند ماه سال 53 او از زندان آزاد می شود و بدین ترتیب مهمترین فصل زندگی اجتماعی و سیاسی وی خاتمه می یابد .

دکتر علی شریعتی در این دوران كه مجبور به خانه نشینی بود؛ فرصت یافت تا به فرزندانش توجه بیشتری كند . در سال 55 ، با فرستادن پسرش (احسان) به خارج از كشور فرصت یافت تا مقدمات برنامه هجرت خود را فراهم كند . دکتر علی شریعتی نهایتا در روز 26 اردیبهشت سال 1356 از ایران ، به مقصد بلژیك هجرت كرد و پس از اقامتی سه روزه در بروكسل عازم انگلستان شد و در منزل یكی از بستگان نزدیك همسر خود اقامت گزید و پس از گذشت یك ماه در 29 خرداد همان سال به نحو مشكوك درگذشت و با مشورت استاد محمد تقی شریعتی و كمك دوستان و یاران او از جمله شهید دكتر چمران و امام موسی صدر در جوار حرم مطهر حضرت زینب (س) در سوریه به خاك سپرده شد .

مجموعه آثار :

٣ . زن ٢ . چه باید كرد ١ . برای خود ، برای ما ، ‌ برای دیگران ٦ . انسان ۵ . جهانبینی ایدئولوژی ٤ . مذهب علیه مذهب ۹ . بازشناسی هویت ایرانی اسلامی ٨ . علی (ع) ٧ . انسان بی خود ١٢ . اسلام شناسی مشهد ١١ . میعاد با ابراهیم ١٠ . روش شناخت اسلام ۵١ . گفتگوهای تنهای ١٤ . هنر ١٣ . ویژگیهای قرون جدید ١٨ . فرهنگ لغات ١٧ . آثار گوناگون ١٦ . نامه ها ٢١ . با مخاطبهای آشنا ٢٠ . یك جلوش تا بی نهایت صفر ۹١ . پدر ، مادر ، ما متهمیم! ٢٤ . بازگشت ٢٣ . ابوذر ٢٢ . خودسازی انقلابی ٢٧ . شیعه ٢٦ . حج ۵٢ . ما و اقبال ٠۳ . جهت گیری طبقاتی اسلام ۹٢ . تشیع علوی ، تشیع صفوی ٢٨ . نیایش ۳۳ . هبوط در كویر ٣٢ . تاریخ تمدن جلد دوم ١۳ . تاریخ تمدن جلد اول ٣٦ . اسلام شناسی دوره سه جلدی ۳۵ . -تاریخ ادیان جلد دوم ٣٤ . تاریخ ادیان جلد اول ٧۳ . حسین وارث آدم