کارشناسان اقتصاد خانواده می‌گویند: آنچه اقتصاد خانواده را منحصر به فرد می‌کند وجود ارتباطات درونی بین نقش‌های شغلی و خانوادگی است. با این وجود نباید فعالیت‌های اقتصاد خانواده را شوخی و سرگرمی دانست، بلکه باید با جدیت و برنامه‌ریزی دقیق آنها را پیگیری کرد. این به آن معناست که تمام اعضای خانواده موظفند از سیاست‌های اقتصادی خانواده در جهت پیشبرد اهداف آن تبعیت کنند.

مدیریت اقتصادی خانواده در شرایط عادی باید بر‌اساس میزان درآمدهای هر یک از اعضای خانواده و هزینه‌ها تنظیم شود. همان‌طور که در خانواده، والدین باید مدیریت عاطفی، روانی و اجتماعی را اعمال کنند، در بحث هزینه کردن و ایجاد تعادل بین دخل و خرج نیز نیاز به مدیریت است.

اولویت‌های پس‌انداز خانواده چیست؟

کارشناسان اقتصاد خانواده می‌گویند: آنچه اقتصاد خانواده را منحصر به فرد می‌کند وجود ارتباطات درونی بین نقش‌های شغلی و خانوادگی است. با این وجود نباید فعالیت‌های اقتصاد خانواده را شوخی و سرگرمی دانست، بلکه باید با جدیت و برنامه‌ریزی دقیق آنها را پیگیری کرد. این به آن معناست که تمام اعضای خانواده موظفند از سیاست‌های اقتصادی خانواده در جهت پیشبرد اهداف آن تبعیت کنند.

مدیریت اقتصادی خانواده در شرایط عادی باید بر‌اساس میزان درآمدهای هر یک از اعضای خانواده و هزینه‌ها تنظیم شود. همان‌طور که در خانواده، والدین باید مدیریت عاطفی، روانی و اجتماعی را اعمال کنند، در بحث هزینه کردن و ایجاد تعادل بین دخل و خرج نیز نیاز به مدیریت است. موضوع دیگری که ممکن است که ذهن شما را درگیر خود کند این است که با ماهی دویست‌هزار تومان پس‌انداز مگر می‌شود کاری کرد؟ مجموع این پس‌انداز در پایان سال دو میلیون و چهارصد هزار تومان خواهد شد که پس‌انداز مهمی محسوب نمی‌شود. اما کارشناسان اقتصاد خانواده می‌گویند اگر می‌خواهید که زندگیتان عوض شود، باید نخست باور‌ها و اندیشه‌هایتان نسبت به پول و ثروت عوض شوند. «عادت به پس‌انداز» مهم‌تر است تا میزان پس‌انداز. از دیدگاه آنها برای اینکه هزینه‌های زندگی‌تان را مدیریت کنید باید برنامه‌ریزی داشته باشید.

اگر می‌خواهید در زندگی‌تان پیشرفت کنید حتما باید برنامه‌ریزی داشته باشید و داشتن برنامه‌ریزی مالی هم مجموعه‌ای از همین پیش‌بینی‌های مالی است که فرد را برای داشتن یک زندگی آرام برای آینده دور یا نزدیک آماده می‌سازد. از مهم‌ترین اصول برنامه‌ریزی تعیین کردن اهداف و تقسیم‌بندی کردن آن به اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت است. فردی موفق است که برنامه‌ریزی او از دقت کافی برخوردار باشد. اهدافی که انتخاب می‌شوند نه تنها باید قابل وصول باشند، بلکه باید هماهنگی منطقی نیز بین اهداف وجود داشته باشد. فرد زمانی که برنامه‌ریزی مالی می‌کند باید وضعیت اقتصادی امروز خود و خانواده‌اش را مورد بررسی قرار دهد. تا با توجه به آنها بتواند اهدافش را قابل دسترس‌تر کند. برنامه‌ریزی مالی تنها به پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری ختم نمی‌شود و جنبه‌های مختلی دارد. سرمایه‌گذاری تنها بخش کوچکی از یک برنامه‌ریزی جامع است. در این میان یکی دیگر از روش‌های مدیریت هزینه‌های زندگی بودجه‌بندی است.

بعد از اینکه برنامه‌ریزی صورت گرفت شخص باید بودجه‌بندی کند. این مرحله بسیار مهم است. با بودجه‌بندی می‌توان به کاهش هزینه‌ها بسیار کمک کرد. شما با بودجه‌بندی درست می‌توانید دخل و خرج‌هایتان را مدیریت و کنترل کنید. با بودجه‌بندی می‌توانید مدیریت اقتصادی، مدیریت زمان، مدیریت برنامه شخصی‌تان، مدیریت زندگی‌تان را بر عهده بگیرید و کارهای خود را دقیقا طبق برنامه‌ریزی پیش ببرید. به تعبیر دیگر فردی که برای زندگی‌اش برنامه‌ریزی دارد می‌داند که هدفش چیست و برای آن بودجه‌بندی می‌کند و هرگز دچار بی‌نظمی نمی‌شود. کارشناسان اقتصاد خانواده می‌گویند از طریق بودجه‌بندی می‌توانید نیازهای ضروری و غیر‌ضروری‌تان را در درازمدت به دست بیاورید.

پس از طی کردن این مراحل، مرحله دیگری که مهم تلقی می‌شود پس‌انداز کردن است. شاید این سوال برای شما پیش بیاید که آیا با درآمد کم هم می‌توان پس‌انداز داشت؟ کارشناسان اقتصاد خانواده در پاسخ به این سوال به شما می‌گویند بله. از دیدگاه آنها تفاوتی ندارد که درآمد شما کم است یا زیاد در صورتی که حساب دخل و خرج‌تان را نداشته باشید هیچ وقت قادر نخواهید بود که پس‌اندازی کنید؛ اما با یک برنامه‌ریزی دقیق و درست نه تنها می‌توانید شرایط اقتصادی تان را مدیریت کنید، بلکه می‌توانید پس‌اندازی هم برای خودتان داشته باشید. اگر آینده‌نگری کنید حتما برای مدیریت شرایط اقتصادی‌تان پس‌انداز خواهید کرد تا درهنگام حوادثی که قبلا پیش‌بینی نشده‌اند دچار مشکل نشوید و بتوانید برای آنها راه حلی را پیدا کنید و کمتر دچار زحمت شوید. شما با نادیده گرفتن بخشی از درآمد خود و همسرتان می‌توانید پس‌انداز داشته باشید.

حتی اگر کم هم باشد؛ اما پس‌انداز کنید. در آینده با همین پس‌اندازهای کوچک می‌توانید سرمایه قابل توجهی را کسب کنید و کم کم در درازمدت به خواسته‌تان برسید. با قناعت و صرفه جویی می‌توانید به موفقیت دست یابید چشم و هم چشمی‌ها را کنار بگذارید. همیشه یادتان باشد که قطره‌قطره جمع گردد وانگهی دریا شود و بهتر است این هنر را فرا‌گیرید و آن را به فرزندان‌تان نیز آموزش دهید. برای کودک‌تان یک قلک کوچک تهیه کنید و به او یاد بدهید که چگونه پس‌انداز داشته باشد. برای پس‌انداز کردن فهرستی از هزینه‌های‌تان را تهیه کنید. با محاسبه کردن هزینه‌هایی مثل اجاره خانه، پوشاک، خوراک، بیمه و هزینه‌های درمان بخشی از درآمدتان را نیز برای هزینه‌های پیش‌بینی نشده مانند عروسی، جشن تولد، مهمانی و... در نظر بگیرید. حقوق ماهانه‌تان را بر سه قسمت تقسیم کنید و دو قسمت آن را خرج کنید و یک قسمت آن را همیشه پس‌انداز کنید.

البته در این میان یک نکته را به یاد داشته باشید که میان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری تفاوت وجود دارد. زمانی که سرمایه‌گذاری می‌کنید بخشی از درآمدتان را برای انجام دادن کاری به گردش در می‌آورید که از طریق آن می‌توانید کسب درآمد داشته باشید که امکان دارد سود داشته باشید یا اینکه ضرر کنید. سرمایه‌گذاری بدون شک در دراز‌مدت می‌تواند فواید بسیاری برای شما داشته باشد. اما پس‌انداز همیشه در دسترس است؛ اما برای شما کسب درآمدی ندارد و برای روز مبادا اندوخته می‌شود. البته راهکارهایی وجود دارد که شما بتوانید به پس‌انداز خود حداقل دسترسی را داشته باشید؛ اما بستگی به آن دارد که چه هدفی برای پس‌انداز کردن دارید. تعیین هدف‌های پس‌انداز شروع آن را بسیار راحت‌تر می‌کند. با این نکته تعیین‌کننده شروع کنید که چقدر طول می‌کشد تا به هدف‌تان برسید. بعضی از آنها هدف کوتاه‌مدت هستند که معمولا بین یک تا سه سال طول می‌کشند.

پس‌انداز برای مخارج فوق‌العاده که شامل مخارج ۶ ماه تا یک سال شما شود (مانند پس‌انداز برای بیکاری و وقایع ضروری دیگر) پس‌انداز برای خرید ماشین و پس‌انداز برای سفر در تعطیلات. سرمایه‌گذاری بلند‌مدت که می‌تواند شامل چند سال یا حتی چند دهه شود و می‌تواند شامل پس‌انداز برای بازنشستگی، پس‌انداز برای خرج تحصیل و دانشگاه فرزندان، پس‌انداز برای خرید خانه یا بازسازی خانه فعلی و... در این دسته قرار دارند. اما علاوه بر این دسته‌بندی موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کنید این نکته است که اولویت‌هایتان را مشخص کنید. موقعی که وقت پس‌انداز می‌شود، افراد مختلف اولویت‌های مختلفی دارند؛ پس عاقلانه است که تصمیم بگیرید که کدامیک از هدف‌های پس‌اندازهای‌تان بیشترین اهمیت را دارد. بخشی از این پروسه تعیین‌مدت زمانی است که می‌توانید برای رسیدن به هدف‌تان صبر کنید و کنار گذاشتن ماهانه چه مقدار پول، به دستیابی به هدف‌تان کمک می‌کند.

چنان‌که این کار را برای اهداف‌تان انجام می‌دهید، آنها را براساس اولویت‌شان مرتب کنید و بر مبنای بودجه ماهانه‌تان مبلغ آن را کنار بگذارید. به خاطر داشته باشید که رتبه‌بندی اولویت‌ها به این معنی است که شما انتخاب کرده‌اید. اگر می‌خواهید بر پس‌انداز دوران بازنشستگی تمرکز کنید، اهداف دیگر‌تان در حاشیه قرار خواهد گرفت، در حالی‌که مطمئن هستید به مهم‌ترین هدف‌های‌تان خواهید رسید. اما در گام بعدی می‌توانید پس‌اندازهای متفاوت و راهبردهای سرمایه‌گذاری برای هدف‌های متفاوت داشته باشید. برخی کارشناسان اقتصاد خانواده پیشنهاد می‌دهند اگر برای اهداف کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌کنید این روش‌های مطمئن را امتحان کنید:

افتتاح حساب کوتاه‌مدت عادی، افتتاح حساب بلند‌مدت که نرخ سود بالاتری از حساب‌های عادی دارد و اگر برای سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت سرمایه‌گذاری می‌کنید خرید بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری، خرید سهام و اوراق مشارکت از جمله این روش‌ها است. نهایتا آخرین گامی که درخصوص پس‌انداز باید به آن توجه کنید این است که بر رشد پس‌اندازتان نظارت کنید. به این معنی که هر ماه رشد پس‌اندازتان را بررسی کنید. این کار نه تنها به تثبیت برنامه پس‌اندازتان کمک خواهد کرد، بلکه به مشکلات و رفع فوری آن کمک خواهد کرد. این روش‌های ساده پس‌انداز پول، ممکن است حتی این انگیزه را به شما بدهد که بیشتر پس‌انداز کنید و سریع‌تر به هدف‌تان برسید.

شما هم می‌توانید سرمایه‌گذاری داشته باشید و هم اینکه پس‌انداز کنید. به‌عنوان مثال خانم خانه بهتر است این موضوع را در نظر داشته باشد که تمام وسایلی که در زندگی جمع کرده بخشی از سرمایه زندگی هستند. بنابراین از آنها به درستی استفاده کنید و کاری کنید که دیرتر خراب شوند تا مجبور نشوید مبلغی را بابت تعمیر یا خرید دوباره برای آنها پرداخت کنید و به جای آنها این مبلغ را پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنید. یادتان باشد که پس‌انداز تنها به معنی اندوخته مالی نیست شما با استفاده از روش‌های دیگر هم می‌توانید پس‌انداز داشته باشید. برخی از این روش‌ها شامل موارد زیر است:

- ورزش کنید. برای پس‌انداز سلامتی‌تان ورزش کنید. زمانی که سالم هستید مجبور به پرداخت هزینه‌های گزاف درمان نخواهید شد.

-کالاهای با کیفیت خریداری کنید.

-در مصرف آب و برق و گاز و… صرفه‌جویی کنید. به جای مصرف لامپ‌های پر‌هزینه از لامپ‌های کم‌مصرف استفاده کنید. از خرید کردن وسایل غیرضروری خودداری کنید.

-مواد غذایی را به میزانی که نیاز دارید تهیه کنید تا آنها را دور نریزید.

-به اندازه از وسایلی مانند تلویزیون، موبایل و اینترنت استفاده کنید.

-سعی کنید از وسایل دورریز خانه‌تان به گونه‌ای دیگر استفاده کنید تنها کافی است که کمی خلاقیت به خرج دهید.

-الگوی مصرف‌تان را اصلاح کنید تا بتوانید هزینه‌های زندگی‌تان را به‌طور صحیح مدیریت کنید.

متاسفانه اکثر ما تنها یاد گرفته‌ایم که مصرف‌کننده باشیم و اصلا در مورد صرفه‌جویی نمی‌دانیم. زمانی که به بازار می‌رویم تنها خرید می‌کنیم؛ بدون آنکه بدانیم به آن نیاز داریم یا نه. وسایل دورریز زیادی را ایجاد می‌کنیم؛ در‌حالی‌که می‌توانیم این کار را انجام ندهیم سعی کنید که تغییرات را از خودتان شروع کنید و مصرف‌گرایی را کنار بگذارید و به جای آن در کارهای‌تان صرفه جویی را قرار دهید. شما با خودباوری می‌توانید فرزندانی صرفه‌جو و قانع را نیز تربیت کنید. اگر می‌خواهید اصلاح الگوی مصرف داشته باشید باید نکاتی را رعایت کنید از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در مصرف کردن اعتدال را رعایت کنید. زمانی که به بازار می‌روید وسایلی را تهیه کنید که به آنها نیاز دارید و از خریدن‌های غیر‌ضروری جدا خودداری کنید.

حساب و کتاب کارهای‌تان را داشته باشید هزینه‌های‌تان را دسته‌بندی کنید برای خرید کردن اولویت‌بندی کنید و وسایلی را تهیه کنید که برای‌تان ضروری‌تر هستند. اگر امکان دارد ازکالاهای جایگزین استفاده کنید.

راهکار دیگر این است که با توجه به درآمدی که دارید خرید کنید. در صورتی‌که درآمدتان پایین است و خرج‌های‌تان بالا بهتر است که هزینه‌های خود را کم کنید. حتی اگر درآمدتان نیز بالا است باید تعادل را رعایت کنید و زیاد برای خودتان هزینه‌تراشی نکنید. سعی کنید در زندگی‌تان از همه جهت تعادل را رعایت کنید با این کار به همه خواسته‌های خود خواهید رسید. یک موضوع دیگر را هم به یاد داشته باشید. بخشی از نگرانی مالی خانواده‌ها، به این برمی‌گردد که آخر ماه، وقتی که حساب و کتاب می‌کنند و دخل و خرج را به چرتکه می‌سپارند، تازه متوجه می‌شوند که خرجشان، با دخلشان مساوی نبوده و احتمالا خرج، کمی تا قسمت قابل توجهی بیشتر بوده است. همین بیشتر بودن نیز، باعث می‌شود این فکر به ذهن برسد که بله، ما چقدر فقیریم و در نتیجه، احساس و باوری از فقر، به فرد منتقل شود.

این، در صورتی است که ما می‌دانیم عادت‌های غلطی در حوزه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی داریم که با شناسایی و رفع آنها، می‌توانیم از این بی تعادلی دخل و خرج، جلوگیری کنیم و در نتیجه، مانع بروز این احساس فقر و ناامنی مالی شویم قسمتی از عادت‌های غلط مالی و اقتصادی‌ای را که در حوزه خانواده‌ها وجود دارد، با هم مرور می‌کنیم؛ عادت‌هایی که شاید، از وجود برخی از آنها، آگاهی لازم را نداشته باشیم و چون از قبل بوده‌اند، ما هم زیاد به آنها توجه نکرده‌ایم. هر عادتی را با پرسیدن کلمه چرا، می‌توان به چالش کشید و اگر علت‌هایی که برای این کلمه چرا می‌آوریم، قابل قبول باشد، در آن صورت عادتی خوب و در غیر این صورت، عادتی است که از دیگران به ما رسیده و می‌توانیم و گاهی باید، کنارشان بگذاریم.