زبان ها ابزار قدرتمندی برای حفظ و توسعه میراث ملموس و ناملموس بشر هستند. هر حرکتی در جهت ترویج و اشاعه زبان های مادری، تنها از تنوع فرهنگی و زبانی حمایت نمی کند، بلکه آگاهی کاملتری از سنت های زبانی و فرهنگی در سراسر جهان بر اساس تفاهم، مدارا و گفتگو در سایه صلح و دوستی ارائه می دهد.

روز جهانی زبان مادری نخستین بار در تاریخ 17 نوامبر 1999 از سوی یونسکو معرفی گردید؛ مجمع عمومی سازمان ملل نیز با تصویب قطعنامه A/RES/61/266، خواستار پاسداشت و حفاظت از تمامی زبان های مورد استفاده مردم از سوی اعضای این سازمان شد.

هدف از گرامیداشت این روز، به رسمیت شناختن حدود 7000 زبانی است که در حال حاضر در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می گیرند.

زبان مادری

زبان مادری (mother language) گرته برداری شده از یک اصطلاح مورد استفاده در برخی از زبان های لاتین - lengua maternal (اسپانیایی)، lingua madre (ایتالیایی)، langue maternelle (فرانسه) - و همینطور واژه matribhasha  در زبان سانسکریت است.

زبان نخست یا زبان مادری، زبانی است که کودک از بدو تولد در معرض آن قرار داشته و آن را از والدین خود فرا می گیرد. زبان مادری یک کودک بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی اوست.

شاید بتوان یکی از زیباترین تعاریف در مورد زبان مادری را در این سخن نسلون ماندلا یافت: اگر با فردی به زبانی که آن را می فهمد سخن بگوئید، کلام شما به مغز وی راه پیدا می کند، اما اگر با زبان مادری با وی صحبت کنید، کلام شما به قلب او نفوذ خواهد کرد.

یادگیری زبان دوم در گرو یادگیری زبان مادری

توجه ویژه به زبان مادری، یکی از مهمترین مسائل مطرح در حوزه آموزش زبان دوم محسوب می شود. بسیاری از والدین تمایل دارند که آموزش زبان دوم به کودکان خود را از سنین بسیار پایین آغاز کنند، اما باید توجه داشت که یادگیری هر زبان دیگری در ارتباط تنگاتنگی با یادگیری صحیح زبان مادری است.

تحقیقات صورت گرفته توسط یک تیم بین المللی به سرپرستی محققان دانشگاه کانزاس نشان می دهد، زبان مادری بر نحوه پردازش کلمات زبان دوم توسط مغز اثر می گذارد.

مطالعه صورت گرفته توسط محققان دانشگاه میسوری بر روی گروهی از دانش آموزان اسپانیایی زبان ساکن آمریکا نیز حاکی از آن است که یادگیری زودهنگام خواندن زبان مادری (زبان اسپانیایی)، به طور قابل توجهی مهارت های یادگیری زبان دوم (زبان انگلیسی) را بهبود می بخشد.

روز جهانی زبان مادری 2017

"حرکت به سمت آینده پایدار از طریق آموزش های چند زبانه" از سوی یونسکو به عنوان شعار روز جهانی زبان مادری 2017 اعلام شده است.

برای دستیابی به توسعه پایدار، افراد باید به آموزش های مختلف به زبان مادری و سایر زبان ها دسترسی داشته باشند. زبان های محلی، بویژه زبان های بومی به انتقال فرهنگ ها، ارزش ها و رسوم سنتی کمک کرده و درنتیجه، نقش مهمی در ارتقاء آینده پایدار ایفا می کنند. آموزش چند زبانه (multilingual education) دسترسی به آموزش را تسهیل کرده و درعین حال، امکانات مساوی را برای جمعیت های اقلیت یا زبان های بومی بویژه برای زنان و دختران فراهم می کند.

پیام مدیر کل یونسکو به مناسبت روز جهانی زبان مادری (فوریه 2017):

در روز جهانی زبان مادری، یونسکو بار دیگر بر تعهد صمیمانه خود به حمایت از تنوع زبانی و چند زبانگی تاکید می‌کند. زبان‌ ها بیانگر ماهیت ما هستند و موجب شکل ‌گیری افکار و هویت ما می ‌شوند. نوع زبانی درک درست هر فرهنگ را ممکن می ‌سازد و همکاری ‌های موثر و صحیح بین‌المللی تنها در سایه ارج به تنوع زبانی ممکن خواهد بود. دسترسی به تنوع زبانی، موجب بیدار شدن حس کنجکاوی و فهم متقابل در افراد می‌ گردد، به همین دلیل یادگیری زبان، نوید بخش صلح، نوآوری و خلاقیت می‌ باشد.

روز جهانی زبان مادری که امسال به حفاظت و حمایت از آموزش چند زبانی می ‌پردازد، فرصت مناسبی برای اجرای اهداف توسعه پایدار است، به ویژه هدف چهارم توسعه پایدار که به دنبال تضمین آموزش باکیفیت و فراگیر و ترویج یادگیری مادام‌ العمر برای همگان است. ارائه آموزش و اطلاعات در زبان مادری برای بهبود یادگیری و رشد اعتماد و عزت نفس، که از عوامل قدرتمند توسعه محسوب می ‌شوند، امری ضروری است.

زبان به ما زندگی می بخشد. همه ما فرهنگ‌ها، ایده‌ها، احساسات و حتی الهامات یک جهان بهتر را در درجه نخست، از طریق یک زبان خاص درک می‌ کنیم. ارزش‌ها و چشم ‌اندازهایی که موجب غنای بشریت می ‌گردند، از طریق زبان منتقل می‌ شوند. با ارزش دادن به زبان‌های گوناگون، دریچه‌ای به آینده‌های ممکن به رویمان گشوده شده و توان مورد نیاز برای دستیابی به آن‌ها نیز تقویت می ­گردد. در روز جهانی زبان مادری، یونسکو خواستار درک آموزش چندزبانگی در همه جا، از جمله نظام‌های آموزشی و اداری، بیانات فرهنگی، رسانه، فضای مجازی و تجارت است. هر چه بیشتر زبان را ارج نهیم، به ابزارهای بیشتری برای ساخت آینده‌ای با کرامت برای همه افراد دست خواهیم یافت.

گرامیداشت روز جهانی زبان مادری در نقاط مختلف دنیا

مراسم روز جهانی زبان مادری سه شنبه 21 فوریه (سوم اسفند) از ساعت 10 تا 19 (به وقت محلی) در مقر اصلی یونسکو در پاریس برگزار خواهد شد. سخنرانی ایرینا بوکووا، مدیرکل یونسکو، برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی مختلف در مقر این سازمان، از جمله برنامه های این روز اعلام شده است. کشورهای مختلف جهان نیز برنامه های جداگانه ای را برای گرامیداشت روز جهانی زبان مادری تدارک دیده اند.

جایزه بین المللی لینگواپاکس (International Linguapax Award) نیز هر ساله همزمان با روز جهانی زبان مادری از سوی موسسه لینگواپاکس در بارسلونا (اسپانیا) با هدف حمایت از اقدامات صورت گرفته در مناطق مختلف جهان در جهت حفظ تنوع زبانی، فعال شدن مجدد جوامع زبانی و ارتقاء چند زبانگی، به افراد و نهادهای فعال اهدا می شود.

آیین بزرگداشت روز جهانی زبان مادری به‌ همت مرکز تخصصی فرهنگ و ادبیات بومی جهاد دانشگاهی واحد لرستان، جشنواره‌ زبان مادری "گیلان زاکان" با هدف جلوگیری از فراموشی و نابودی زبان گیلکی، برگزاری نمایشگاه موضوعی کتاب روز جهانی زبان مادری در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد، برخی از برنامه های تدارک دیده شده برای این روز هستند.