همانطور که فواد عجمی در سال ۲۰۰۳ گفته بود که مشکلات خاورمیانه تمام شدنی نیست. آرامش و صلح پایدار در خاورمیانه به خواب و خیال شباهت دارد. جهل و تعصب و عدم توسعه یافتگی سیاسی و فرهنگی و ترویج ایدئولوژی های خشونت آمیز آمیخته با مذهب از بخش عمده خاورمیانه جهنمی بزرگ ساخته است که به این سادگی رهایی از هزینه های آن ممکن نیست.

هزینه ای که جهالت و تعصب بخشی از جامعه و اختلافات فرقه ای تاریخی آن و دخالتهای نا متوازن خارجی آن را ایجاد کرده است. مردم هر روز را که شروع می کنند انتظار شنیدن اخبار ناگوار از منطقه خاورمیانه را دارند اخبار انفجار و حمله و تخریب خبرهای خیلی عادی خاورمیانه شده است.

ریشه این خشونت ها در کجا است. بعضی ریشه های افراط گرایی را که البته میزان و درجه اهمیت آنها می تواند مورد مناقشه و اختلاف باشد را می توان اینگونه برشمرد:

الف – ریشه های افراط گرایی

ریشه های فکری

در برداشت های غلط و سطحی وایدیولوژیکی از فقه دینی و جهادی و برداشت های بر اساس منافع قومی و قبیله ای و سیاسی و دیگری آموزشهای سطحی دینی و مذهبی در مدارس و مساجد .

ریشه های تاریخی

اختلافات شاخه های مذهبی و فکری مسلمانان و تعصبات تفسیری مفسران قدیمی- مقدس سازی و الگو سازی رفتارهای صدر اسلام بدون توجه به ضرورتهای عصر با برداشتهای قومی و قبیله ای و مذهبی و توسل به تاریخ پر از جنگ منطقه با پوشش مذهبی.

عوامل تحریک کننده و تقویت کننده

شرایط اجتماعی و اقتصادی ، بیکاری ، بی عدالتی و شکاف طبقاتی و ناامیدی ها و سرخوردگی های جوانان منطقه.

رقابت های فرقه ای قومی و قبیله ای منطقه ای

دخالت قدرتهای خارجی و استعماری در منطقه ناملایمات باقی مانده از استعمار و استعمار زدایی

تشکیل دولت اسرائیل در مرکز جغرافیایی اسلام و تبعات ناخوشایند سلسله وار بعدی

اعلام مغرورانه و استکباری نظم نوین آمریکائی و ناراحتی مسلمانان از سیاست هژمونیستی آمریکا برای سلطه فرهنگی بر جهان اسلام

نوع نگرش نفرت پراکنی و تحلیل حوادث بصورت سیاه و سفید در بعضی از مساجد وشبکه های اجتماعی ، باور عمیق مردم خاورمیانه به تئوری توطئه

راه حل های طرح شده

سرمایه گذاری کشورهای ثروتمند خلیج فارس در کشورهای فقیر و ایجاد اشتغال برای جوانان مسلمان در آفریقا و کشورهای مسلمان با معضل بیکاری

راهکارهای پیشنهادی علمای دینی میانه رو جدی گرفته شود و از کمک و مساعدت علما و رهبران دینی استفاده شود.

ایجاد کلاس های درس اجباری در مساجد و مدرسه های دینی در خصوص وحدانیت انسان و ادیان و تسامح و مدارای دینی از نظر ادیان مختلف.

تقویت امامان آدینه و مساجد که مشی میانه رو و عقلانی دارند.

ایجاد شبکه های معنوی دینی که صرفاً بر وحدت ادیان و وحدت انسان تکیه می کند.

پرهیز دادن جوانان از اندیشه های افراطی بر اساس تعالیم ادیان الهی

عدم دخالت قدرتهای بیگانه در امور فرهنگی و دینی مسلمانان و توجه آنها به پذیرش تنوع فرهنگی و دینی .

نحوه پیدایش افراط گرایی سلفی جهادی

سلفی جهادی با اشغال افغانستان توسط شوروی شروع شد و منجر به ایجاد طالبان و القاعده شد. داعش محصول اسلام سلفی سیاسی تکفیری است که در طول زمان نام های متعددی را یدک کشیده است در نیم قرن اخیر ابتدا در شکل القاعده بصورت ایده ای با آرمان های جهانی درآمد.

داعش گروه "دولت اسلامی در عراق" شکل تکفیری افراطی اسلام سلفی سیاسی است که در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶ و پس از نشست شماری از گروه‌های مسلح در عراق به رهبری "ابوعمر البغدادی" شکل گرفت.

پس از هلاکت "ابوعمر البغدادی" در سال ۲۰۱۰ "ابوبکر البغدادی" به عنوان جایگزین وی معرفی شد. با روی کار آمدن ابوبکر البغدادی ، دامنه عملیات و حملات این گروه تروریستی وسعت گرفت و همزمان با آغاز بحران در سوریه ، عناصر این گروه در سوریه نیز فعال شدند.

در سوریه گروه "جبهه النصره لاهل الشام" در اواخر سال ۲۰۱۱ و با آغاز بحران و جنگ در سوریه به عنوان شاخه گروه "دولت اسلامی در عراق" تشکیل شد. هر دو گروه از القاعده پیروی می کردند.

اما این گروه در خصوص دایره عملکرد نظامی با داعش دچار اختلاف شد و ایمن اظواهری از داعش خواست فقط در جغرافیای عراق علیه آمریکا بجنگد اما داعش اولویت جهاد را به غیر کفار داد و اعلام کرد مشرکین (مسلمانان غیر سلفی سیاسی و غیر داعشی) در اولویت جهاد هستند.

پس از تشکیل گروه “توحید و جهاد” به سرکردگی "ابومصعب الزرقاوی" در سال ۲۰۰۴ و بیعت او با " اسامه بن لادن" سرکرده سابق "القاعده" ، این گروه به شاخه سازمان القاعده در عراق تبدیل شد.

عناصر داعش شهرهای متعددی در عراق را تصرف کردند در ۲۰ خرداد ۹۳ در اقدامی بی سابقه به موصل مرکز استان نینوا یورش برده و ظرف چند ساعت این شهر را تصرف کردند و کشتارهای بی رحمانه ای در شهرهای اشغالی انجام دادند.

عناصر داعش در سوریه در مناطقی از استانهای “رقه” ، “حلب” ، “حومه لاذقیه” ، “ریف دمشق” ، “دیرالزور” ، “حمص” ، “حماه” ، “حسکه” و “ادلب” پراکنده هستند و در برخی از این مناطق نیز کنترل کامل را به دست گرفته‌اند.

تصمیم این گروه تروریستی برای تحت کنترل در آوردن دیگر گروه های مسلح در سوریه به درگیریهای خونباری میان این گروه های تروریستی منجر شده است.

عناصر گروه داعش مانند از بی رحم ترین تروریستهای حاضر در سوریه و عراق هستند. فیلم‌ها و تصاویر منتشر شده از جنایتهای این گروه تروریستی موجب شد که حامیان گروه‌های مسلح در سوریه مدعی شوند که از این گروه حمایت نمی‌کنند.

حتی برخی گروه‌ها نیز برای افزایش دریافت حمایتهای بین المللی خود را مخالف این گروه جلوه داده و با داعش وارد جنگ شده‌اند. با توجه به گستردگی کمک‌های مالی ، تسلیحاتی و لجستیکی که با آغاز جنگ در سوریه به این کشور سرازیر شده است؛ تلاش گروه‌های مسلح به ویژه داعش برای دستیابی هرچه بیشتر به این کمکها و سلطه بر گروه‌های دیگر شدت گرفت که این امر موجب آغاز جنگ و درگیری گروه‌های مسلح با یکدیگر شد.

اما با وجود اعلام برائت حامیان گروه‌های مسلح از داعش و جبهه النصره ، کمکهای حامیان خارجی همچنان به دست این دو گروه می‌رسد. این کمکها در قالب حمایتهای مالی ، تسلیحاتی ، لجستیکی ، اطلاعاتی ، آموزشی و غیره از سوی حامیانی مانند عربستان و قطر و ترکیه به همراه چند کشور غربی ، موجب ادامه جنگ و ویرانی در سوریه شده است.

فرماندهی و تشکیلات گروه داعش یک ساختار سازمانی دارد که متشکل از امرای مناطق و مجالس "شورای مجاهدین" و فرماندهان عملیاتی است ، اما این امور سازمانی و تشکیلاتی به طور کاملا محرمانه است و برخی پژوهشگران امور سیاسی اشاره می کنند که فرماندهان داعش در سوریه از امرای شبکه القاعده در عراق دنباله روی می کنند.

اما عموما مطلبی با نام گرگ های تنها وجود دارد این گرگهای تنها بر اساس این قانون کلی اینکه وظیفه هر مسلمان سلفی جهادی ، جنگ با کفار است به هر شکل و هر ابزار ممکن بگونه تنها و جدا از دستورات تشکیلات اقدام به اعمال تروریستی می کنند.

نحوه ورود عناصر داعش به سوریه و محل استقرار آنها سوریه

افکار و ایدیولوژی داعش

داعش در صدد ایجاد خلافت اسلامی ابتدا در سرزمین های اسلامی است و پس از آن به کل جهان نظر دارد. و معتقد است جنگ با کفر همیشگی است. افکار و فتواهای سلفی ابن تیمیه در واقع مرجع فکری و پدر معنوی همه گروهای جهادی سلفی است. افکار او روشن و صریح است. او با مرجعیت عقل بکلی مخالف است مگر اینکه در راستای تأیید نقل و احادیث باشد. او هرگونه تعامل با کفار و مشرکین را حرام می‌داند. او از جمله تفکرات اسلامی شیعیان را نیز مردود و آنها را کافر می‌داند. چکیده فقه ابن تیمیه این است که . انسانها را به دو قسم مسلمان و کافر و کفار را به دو قسم حربی و غیر حربی و جهان را به دارالاسلام ، دارالکفر و دارالحرب تقسیم می کند. از نظر او جهاد با کفار واجب و همیشگی است اما بعضی وقت ها با مسلمانان هم واجب است و اشاره به شیعیان و خوارج دارد.

فقه تکفیری به هیچ وجه من الوجوه از حربی هاجزیه را قبول نمی کند چه کافر کتابی باشند چه کافر ذاتی . اما فرق فقه ابن تیمیه با فقه کلی اسلام این است که او از دار الحرب جزیه نمی پذیرد فقط یا قتل و یا اسیر شدن به عنوان غلام و کنیز را می پذیرد . حتی اسلام اوردن را هم نمی پذیرد و برای مسلمان شدن شرایطی قایل است که عملی نیست و در نتیجه دارالحرب فقط دو گزینه دارد قتل و با شرایطی خاص پذیرش اسارت بجای قتل.

گروه‌های "جهادی" برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود می‌دانند. رفتار داعش و توان جنگی آنها مورد استفاده سیاسی دولت ترکیه و بعضی کشورهای عربی و غربی بوده است.

اندیشه کهنه با تکنولوژی جدید

داعش در عین اینکه بازگشت به سلف صالح را تبلیغ می کند اما استفاده از آخرین تکنولوژی نظامی و اطلاع رسانی را مجاز می داند. و در شبکه های اینترنتی بسیار فعال است و چندین شبکه تصویری و مجله اینترنتی شبکه اطلاع رسانی الحیات را دارد. داعش با تکنولوژی جدید نظامی تا کنون حدود ۵۰ هزار نفر را کشته و هزاران بنا را نابود کرده است.

آینده سیاسی خاورمیانه

در حال حاضر یک نوع جنگ بین المللی و نیابتی در سوریه و عراق و یمن در جریان است. پایان این منازعات بدون تغییرات جغرافیایی در مرزها و ساختار بعضی دولتها امکان پذیر نخواهد بود.

منبع: روزنامه جمهوری اسلامی - نویسنده دکترمحمد عجم