رسیدن به این نکته که در خانهٔ ما میزان گفت‌وگوی اعضای خانواده کاهش پیداکرده است، مرحله اول است. در مرحله بعد باید راهی برای حل این بحران پیدا کنیم.

راهکار بیشتر حرف زدن اعضای خانواده چیست؟

 اینکه متوجه بشویم در خانواده ما خیلی وقت است که افراد دورهم جمع نمی‌شوند، خیلی وقت است درباره موضوع مشترکی صحبت نشده و اصلاً خیلی وقت است جمع خانوادگی در زیر یک سقف برای ما به وجود نیامده است یک گام بزرگ است. گام بزرگی برای رسیدن به این موضوع که خانواده ما دیگر باهم «گفت‌وگو» نمی‌کنند.

در این مرحله خیلی از افراد به‌جای تن دادن به این بحران یا شانه خالی کردن از سروسامان دادن به اوضاع، به فکر راه‌حل می‌افتند؛ اما «بحران گفت‌وگو در خانواده» از آن دست بحران‌هایی است که حل آن نیاز به دانش و آگاهی در حوزه روان‌شناسی دارد. سرویس خانواده فارس دراین‌باره با دکتر «علیرضا سفیدچیان» گفت‌وگو کرده است. دکتر سفیدچیان روان‌پزشک و مدرس دانشگاه علوم پزشکی بابل است و در این گفت‌وگو راه‌کارهایی برای «بالا رفتن میزان گفت‌وگو» در خانواده ارائه داده است.

چرا گفت‌وگو در خانواده مهم است و مرتب آماری از پایین بودن آن در خانواده‌های ایرانی منتشر می‌شود؟

پابرجایی یک خانواده به رابطه افراد آن خانواده باهم بستگی دارد. حل مسائل و مشکلات زندگی هم جز با تعامل و گفت‌وگو با یکدیگر ممکن نیست. متأسفانه امروزه میانگین گفت‌وگو در بین خانواده‌های ایرانی به کمتر از سی دقیقه در روز رسیده است.

علت این کاهش میزان گفت‌وگو چیست؟

یکی از علت‌های آن‌که این روزها بیشتر هم شاهد آن هستیم مشکلات اقتصادی و معیشتی یک خانواده است. این موضوع هم باعث ایجاد اضطراب در والدین می‌شود و هم حوصله ایجاد گفت‌وگو و رابطه با دیگر اعضای خانواده را از آن‌ها می‌گیرد. درواقع استرس‌های شغلی و مالی والدین باعث خستگی روانی افراد خانواده می‌شود. از آن‌طرف تعارضات و مشکلات بین والدین به فرزندان سرایت و این دو گروه را از هم دورتر می‌کند. در این مواقع سیستم خانواده دچار اشکال می‌شود. به این موضع تغییر نگاه نسل جدید و فاصله گرفتن نگرش والدین و فرزند از هم دیگر را هم اضافه کنید.

عدم درک متقابل بین اعضای خانواده به‌ویژه والدین با یکدیگر، نبود فرهنگ و مهارت گفت‌وگو، مشغولیت شدید در فضای مجازی به‌علاوهٔ تماشای تلویزیون و سایر رسانه‌های تصویری هم از علت‌های کاهش گفت‌وگو در خانواده است.

اگر یک سری از اختلالات روان‌پزشکی پدر و مادر را درگیر کند باعث کاهش میزان گفت‌وگو در خانواده می‌شود. مثل اضطراب، افسردگی؛ و یک موضوع مهم دیگر هم «نداشتن مدیرت اوقات فراغت» در خانواده است.

چه راهکاری برای حل این بحران، پیشنهاد می‌دهید؟

مهم‌ترین مسئله نقش والدین است. درواقع اگر پدر و مادر باهم صحبت کنند و درست گفت‌وگو کنند، بی‌تردید بچه‌ها یاد می‌گیرند. ازنظر من این نکته مهم‌ترین راهکار در بالا بردن میزان گفت‌وگو در خانواده است.

مدیریت اوقات فراغت و مدیریت زمان در زندگی هم به حل این معضل کمک می‌کند. در ابتدای صحبت‌ها گفتیم که مشکلات اقتصادی یکی از مواردی است که نتایج آن منجر به فاصله گرفتن اعضای خانواده از هم می‌شود. راهکار این ماجرا این است که مشکلات بیرون از منزل را به خانه نیاوریم و مسائل و مشکلات بیرون از منزل را به اتفاقات داخل خانه دخالت ندهیم. به لیست مدیریت‌ها باید «مدیریت فضای مجازی» را هم اضافه کرد. استفاده از فضای مجازی باید زمان مشخص و محدودی داشته باشد، همچنین استفاده از تلویزیون و سایر رسانه‌های تصویری.

هرچه میزان حضور افراد خانواده در سفره مشترک بیشتر باشد، ارتباط و گفت‌وگو اهل خانه باهم بیشتر هم می‌شود. مثلاً اگر یکی از اعضای خانواده ناهارش را جداگانه بخورد، یکی از بهانه‌های گفت‌وگوی او با سایر اعضای خانواده حذف‌شده است. در این مرحله خوب است که والدین هم سعی کنند دانسته‌های خود را به‌روز کنند تا حرف مشترک بیشتری با فرزندانشان داشته باشند.

صله‌رحم و رفت‌وآمد هم موضوعی است که بین خانواده‌ها کم‌کم دچار فراموشی شده است. از دلایل این فراموشی مشکلات اقتصادی است. برای همین بهتر است از تکلف و خرج‌های اضافی مهمانی‌ها کم شود تا صله‌رحم بیشتر و فرهنگ گفت‌وگو افراد باهم دوباره مثل گذشته جای خودش را باز کند.

در مرحله آخر هم اگر شخصی از اعضای خانواده دچار بیماری استرس، اضطراب یا افسردگی است باید هرچه سریع‌تر برای درمان او اقدام شود.

خیلی از والدین دوست دارند خانواده خود را از وضعیت بدون گفت‌وگو خارج کنند، اما نمی‌دانند از کجا باید شروع کنند. درواقع موضوع شروع گفت‌وگو را پیدا نمی‌کنند.

اگر خانواده‌ای علل و اهمیت گفت‌وگو بین اعضایش را فهمید قطعاً به این سؤال می‌رسد که حالا باید درباره چه چیزی گفت‌وگو کنیم؟ پیشنهادهای من به‌عنوان یک روان‌شناس این است که اول‌ازهمه در امورات جاری خانه با بچه‌ها مشورت کنیم. بعدازآن در کارهایی مثل گذران اوقات فراغت یا اینکه مسافرت کجا برویم آن‌ها را وارد دایره تصمیم‌گیری و اظهارنظر کنیم. این کار اعتماد به نفس فرزندان را زیاد می‌کند

به‌هرحال در هر خانواده‌ای زمانی هست که اعضا دوست دارند برای خودشان کتاب بخوانند یا مثلاً تلویزیون تماشا کنند. خوب است این کار دست جمعی باشد. مثلاً همگی توافق کنند یک زنجیره را تماشا کنند و بعد درباره آن حرف بزنند. یا یک کتاب را بخوانند و بعد از اتمام آن درباره‌اش گفت‌وگو کنند. درواقع نیازی نیست که برای شروع یک گفت گوی خانوادگی کاری خارق‌العاده انجام بدهیم. همین امورات جاری و روزمره باکمی هوشمندی می‌تواند محل صحبت و همدلی بشود.

یعنی صرف صحبت کردن درباره موضوعات جاری و عادی می‌تواند میزان گفت گو در یک خانواده را بالا ببرد؟

بله؛ اما چیزی که مهم است این است که این گفت گو همراه با همدلی باشد. بهترین نوع گفت و گو، گفت گوی همدلانه است. تعریفش هم این است که هرکس، موضوع صحبت را از نگاه فرد مقابلش ببیند. گفت‌وگوهای همراه با نصیحت طوطی وارو مکرر یک گفت‌وگوی موفق به‌حساب نمی‌آید، بلکه حتی مضر هم هست.

یعنی بهترین شکل گفت‌وگو در یک خانواده این است که درباره یک موضوع مشترک همه نظر بدهند، همه صحبت کنند و بهترین تصمیم و نظر همدلانه انتخاب بشود.