خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی در دنیاست. هر گونه ناهنجاری یا مسئله ای در خانواده ممکن است...

خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی در دنیاست. هر گونه ناهنجاری یا مسئله ای در خانواده ممکن است هم نهاد خانواده و هم تک تک افراد حاضر در آن را در معرض تهدید جدی قرار دهد. اهمیت خانواده باعث می شود تا با مقوله مشاوره خانواده به شکل جدی تری برخورد کنیم.

در معرفی تخصص مشاوره خانواده، بهتر است به تفاوت های آن با مشاوره فردی نیز اشاره کنیم. مشاوره و روان درمانی فردی می تواند کانون متمرکزی برای کمک به افراد ایجاد کند تا با ترس های خود رو به رو شوند و یاد بگیرند تا آنجا که می توانند خودشان باشند. مشاوران و روان درمانگران فردی همیشه به اهمیت زندگی خانوادگی بر شکل دهی شخصیت تاکید داشته اند، اما فرض آن ها بر این است که این تأثیرات درونی شده و به عنوان نیرویی در کنترل رفتار نقش دارند. بنابراین بر فرد و زندگی شخصی او متمرکز می شوند. در حالی که مشاوران خانواده و خانواده درمانگران، اعتقاد دارند نیروهای مسلط در زندگی، بیرون از ما و در خانواده جای دارند.

بنابر این دیدگاه، تمرکز بر تغییر سازمان، روابط و تعاملات خانواده قرار می گیرد و اعتقاد بر این است که تغییر خانواده، زندگی همه ی اعضایش را تغییر می دهد. در واقع خانواده درمانی در همه ی خانواده ایجاد تغییر می کند؛ بنابراین چون هر عضو خانواده تغییر می کند و به اعمال تغییر مستمر روی یکدیگر ادامه می دهند، بهبود و دوام پیدا می کند. تاکید بر روابط و تعاملات به این معنی هم نیست که خانواده درمانگران از مدل ها و ابزارهای روان درمانی فردی بهره نمی گیرند، بلکه موضوع این است که آن ها مهم ترین طریق بهبودی را تمرکز بر التیام روابط میان افراد می دانند.

نگاه خانواده درمانگران به خانواده، سیستمی است. یعنی همانطور که سیستم به صورت مجموعه ای از واحدها یا عناصر سازمان یافته که با یکدیگر رابطه مستمر دارند، تعریف شده است، خانواده نیز دارای اعضایی است که با یکدیگر رابطه مستمر دارند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند. این روابط، تاثیرات، و کنش ها و واکنش ها است که باعث می شود خانواده، چیزی بیش از مجموعه افراد جدا از هم باشد. خانواده یک نظام است که اجزای آن به نحوی کار می کنند که متفاوت از ویژگی های آن ها در حالت مجزا از هم است. اما در عین حال مشاوره خانواده، از فردیت اشخاص غافل نمی شود و به عبارت دیگر علاوه بر در نظر گرفتن همه ی اعضای خانواده، به ابعاد تجربه ی شخصی نیز توجه می کند.

در مشاوره های فردی معمولا علتهایی -بنا بر نوع دیدگاه روان شناس یا مشاور- برای مشکل یا بیماری به وجود آمده در نظر گرفته می شود. اما وقتی روابط دچار مشکل می شوند، موضوع متفاوت می شود. وقتی با میزی برخورد می کنید، ممکن است خشمگین شوید و حتی لگدی به آن بکوبید، اما اگر به جای میز، فردی در مقابلتان باشد آیا داستان با کوبیدن لگد شما خاتمه می یابد؟

بیشتر افراد هنگامی که در روابط خود دچار مشکل می شوند، در حق طرف مقابل سنگ تمام می گذارند. وقتی فقط از دید خودمان به دنیا نگاه می کنیم، به راحتی متوجه سهم دیگران در به وجود آمدن مشکل می شویم، ولی در همین جایگاه معمولا برایمان دشوار است سهم خود را در پیدایش مشکل بیابیم. کار خانواده درمانگر این است که ما را به خود آورد. خانواده درمانگران که می دانند تقابل، اصل حاکم بر روابط است، می توانند به افراد کمک کنند تا دیدی دو جانبه نسبت به مسائل داشته باشند و الگوهای معیوب و مشکل ساز روابط خود را دریابند. وقتی شوهری شکایت دارد که همسرش نق می زند، و درمانگر از او می پرسد نقش او در این نق زدن چیست، درمانگر شوهر را به چالش می کشد تا متوجه تعاملات بین خود و همسرش باشد.

خانواده نیز مانند کودک با شکل گیری رابطه ی یک زوج، متولد می شود و دارای مراحلی است که به آن، مراحل چرخه ی زندگی گفته می شود. در گذر از هر یک از مراحل این چرخه، خانواده با بحران های مختلفی رو به رو می شود که باید بتواند با موفقیت به حل بحران نائل آید.

مشکلات مرتبط با مشاوره خانواده

مشکلاتی که در خلال هر یک مراحل به وجود می آیند، در حوزه تخصص مشاوره خانواده یا خانواده درمانگران قرار می گیرند. نظریه پردازان متعددی، مراحل را به انواع مختلف تقسیم بندی کرده اند. در اینجا یکی از اشکال مرسوم آن را بیان می کنیم.

 مرحله ی پیش از ازدواج: مسائل آشنایی و تصمیم گیری برای ازدواج

 مرحله بعد از ازدواج: مسائل انطباق و سازگارگاری زناشویی زوجین، پذیرش نقش و مسولیت ها و بازآرایی روابط با اطرافیان

 مرحله فرزند دار شدن: پذیرش نقش و مسئولیت های والدینی و در عین حال دور نشدن از نقش و مسئولیت های همسری، یکپارچه کردن شیوه ی تربیتی و اتحاد زوج به عنوان والدین، بازآرایی روابط خانوادگی به طوری که نقش پدربزرگ/مادربزرگی را بپذیرند، سازگاری کودک با محیط و اطرافیان و در نهایت تأمین نیازهای اساسی کودک با شیوه های صحیح فرزندپروری

 مرحله خانواده دارای نوجوان: دوره ی نوجوانی، دوره حساس شدن به واکنش های اطرافیان، گرفتن تصمیمات خطیر و شروع استقلال است که باعث می شود خانواده در شرایط بحرانی تری نسبت به سایر مراحل قرار گیرد. مسائل تحصیلی، بلوغ و روابط با والدین از مشکلات رایج این مرحله می باشد. در این میان تنظیم روابط والدین با نوجوان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 مرحله راهی کردن فرزندان یا آشیانه خالی: مرحله ترک خانه توسط فرزندان برای تحصیل یا ازدواج، پذیرش عروس و دامادها، کوشش برای حل مسائل مربوط به دوران میان سالی

 مرحله زندگی در دوران سالمندی: کاهش قوای جسمانی، مواجهه با بیماری و مرگ همسر

مشکل در انجام موفق وظایف مربوط به هر مرحله توسط اعضا، می تواند باعث بروز مشکلات سازگاری شود. علاوه بر مشکلات و بحران های طبیعی خانواده ها که در بالا به پاره ای از آن ها اشاره شد، مشکلات خاص همچون طلاق، ازدواج مجدد، خیانت ها و ... نیز از جمله مسائل در حیطه تخصص مشاوره خانواده می باشد.