چارلز پانزی ( Charles Ponzi) متولد مارس ۱۸۸۲ در شهر کارلو پیتر جیووانی در ایتالیا بوده و در ۱۸ ژانویه ۱۹۴۹ با سنی حدود 66 سال در برزیل درگذشت. نام های مستعار او شامل چارلز پونسی، کارلو و چارلز پی و بیوانچی هم بوده. به ظاهر یک بازرگان اهل ایالات متحده آمریکا بود. اما وی دراصل مجری یک سیستم کلاهبرداری بود که به نام خود وی شهرت یافت.

او با خرید کوپن های تخفیفی اداره پست و تعهد دادن آن ها در آمریکا وکشورهای دیگر به سرمایه گذاران وعده 50 درصد سود را در 45 روز یا 100 درصد سود در 90 روز می داد. در حالی که او با استفاده از سرمایه ی سرمایه گذاران پیشین و همچنین سرمایه گذاران جدید ، سود اولین ها را پرداخت می نمود. در حالی که این کلاهبرداری چندین سال توسط او پیش رفته بود و با نام خود او (پانزی) شناخته می شد توانست در حدود یکسال 20 میلیون دلار کسب کند

ممکن است پانزی از طرح ویلیام فلی میلر William F. Miller ، یکی از کتاب فروش های بروکلین که در سال 1899 از همان طرح استفاده کرده بود و تا یک میلیون دلار گرفته بود، الهام گرفته باشد. علاوه بر این دو شخص، چارلز دیویل ولز Charles Deville Wells مردی که در بانک مونت کارلو کار می کرد یک طرح بسیار شبیه را در فرانسه که به نام لوسیان ریویر Lucien Rivier شناخته می شود در سال 1910 اجرا کرد. طرح وی با بنیاد یک بانک شکل گرفت و بیش از 6000 قربانی در ظرف یکسال داشت.

IRCچیست و چگونه طرح پانزی بوجود آمد

چارلز پانزی در طول تابستان 1919، تصمیم گرفت تا برای خودش کار کند و دیگه برای دیگران کار نکند و دفتر کوچکی برای خود را در خیابان بوستون راه اندازی کرد و به افرادی که می خواستن ایده های خود را در اروپا بفروش برسانند فرصت ها رو معرفی میکرد. چند هفته بعد، پونزی یک نامه از یک شرکت در اسپانیا در مورد فرصت های تبلیغات دریافت کرد. در داخل پاکت یک کوپن پاسخ بین المللی (international reply coupon) یا به اختصار IRC بود، چیزی که او قبلا هرگز دیده بود. او دربارۀ IRC پرسید و ضعف های سیستم را یافت که در تئوری اجازه می داد او کسب درامد داشته باشد.

هدف کوپن پاسخ پستی این بود که به شخص دیگری در یک کشور اجازه دهد آن را به معامله کننده دیگری در کشور دیگر ارسال کند که می توانست از آن برای پرداخت هزینه های ارسال استفاده کند.

IRC ها برای پرداخت هزینه های حمل و نقل پستی در کشور خریداری می شدند ، این مقادیر با توجه به موقعیت ها و کشورها متفاوت بود که یک سود بالقوه را شامل میشد. تورم پس از جنگ جهانی اول هزینه های پستی اتریش که به دلار آمریکا بود را به شدت کاهش داد، به طوری که IRC در ایتالیا ارزان شد و پانزی ادعا کرد که سود خالص این معاملات پس از اتمام کار و هزینه ها انجام شده بیش از 400 درصد خواهد بود.

پونزی با مشاهده این فرصت، کار ترجمه خود را ترک کرد تا طرح IRC خود را اجرا کند، اما نیاز به سرمایه گذاری زیادی برای خرید این IRC ها با ارزهای اروپایی ارزان تر داشت. او ابتدا سعی داشت پولی از بانک ها از جمله شرکت معتبر هانوور دریافت کند تا این IRC ها را بخرد، اما آنها قانع نشدند.

پانزی ناامید شد، یک شرکت سهامی را راه اندازی کرد تا این پول را از مردم به دست آورد. او همچنین به چند تن از دوستانش در بوستون قول داد که سرمایه آنها را تنها در 90 روز دو برابر کند. او بعدها این مدت را به دوتا 45 روزه با 50% کاهش داد، یعنی سه ماهه پول دو برابر شد. این در شرایطی بود که بانک ها تنها 5٪ سود سالانه داشتند. بازدهی ویژه از IRC ها به او تنها توجیه او برای این مقدار سود بوده. بعضی از افراد با توجه به این وعده ها شروع به سرمایه گذاری با مبالغی نظیر 750 ، 1250 و حتی بیشتر کردند.

بورس اوراق بهادار شرکت

پانزی در سال 1920، در حالی که هنوز هم به عنوان یک تاجر در دفتر خود در بوستون کار می کرد تصمیم به گسترش کار خود گرفت و یک شرکت اوراق بهادر در همین جهت در ماه ژانویه احداث نمود.

در ماه اول، 18 نفر در مجموع 1800 دلار سرمایه گذاری کرده اند. او ماه بعد با پولی که از سرمایه گذاران جدیدتر دریافت کرده بود، سود قبلی ها را داد.

او یک دفتر بزرگتر، این بار در ساختمان نیلز راه اندازی کرد. گسترش ورد و سرمایه گذاری ها به سرعت در حال افزایش بود. پانزی یک سری مروج و مجری استخدام کرد و به آنها پورسانت میداد. در ماه فوریه سال 1920 مجموع پانزی توانست مبلغی بالغ بر 5،000 دلار (تقریبا معادل 54،000 دلار آمریکا در سال 2010) دریافت کند. تا مارس 1920، او بیش 25000 دلارگرفت. یک هیجان بزرگی شکل گرفته بود و پانزی شروع به استخدام عوامل بیشتری برای گرفتن پول از نقاط دیگر کرد. در آن زمان به سرمایه گذاران میزان قابل ملاحظه ای سود پرداخت می شد، و این امر سبب تشویق دیگران برای سرمایه گذاری شد. تا مه 1920، مبلغ 420،000 دلار ( معادل 4.53 میلیون دلار در سال 2010) دریافت شد و تا ژوئن 1920 مردم در طرح پانزی بیش 2.5 میلیون دلار سرمایه گذاری کردند. تا ماه ژوئیه که او توانست بیش از یک میلیون دلار در هفته دریافت کند و در پایان ماه جولای دریافتی طرح او نزدیک به یک میلیون دلار در روز رسید.

او پول ها در بانک اعتماد هانوور در بوستون Hanover Trust Bank (یک بانک کوچک در خیابان هانوفر در ایتالیا) سپرده گذاری کرد با این امید که با توجه به بزرگ بودن حجم سپرده بتواند نظرات خود را بر بانک تحمیل کند یا حتی رئیس آن شود. او 3 میلیون دلار سپرده گذاشت و سهم قابل توجی از بانک را خرید. تا ژوئیه 1920، میلیون ها نفر را در طرح پانزی سرمایه گذاری کردند ( مردم خانه های خود را برای گرفتن وام گرو می گذاشتن و حتی پس انداز زندگی خود را سرمایه گذاری می کردند. اکثر سودشان را نگرفتند، اما دوباره سرمایه گذاری کردند. شرکت پونزی با این شرایط از مین به نیوجرسی نقل مکان کرد.

پانزی در یک رکورد ویژه تقریبا یک میلیون دلار در روز به دست آورد، اما ساده ترین تحلیل مالی نشان می داد که این طرح در حال از رفتن بود. تا زمانی که پول در حال جریان باشد و سرمایه گذاران جدید وجود داشته باشد می توانند با پول جدید پول سود سرمایه گذاران قبلیرا پرداخت کرد. این تنها راهی بود که Ponzi از آن به سرمایه گذاران پرداخت کرد، چرا که هیچ فعالیتی برای تولید سود قانونی نداشت.

اولین سرمایه گذار در طرح پانزی یک کارگر مهاجر درست مثل خود او بود. تقریبا 75 درصد از نیروی پلیس بوستون هم در زمان اوج طرح پانزی در آن سرمایه گذاری کردند.

غیر قابل پیش بینی شدن برنامه ها

پانزی توسط سرمایه آخرین سرمایه گذارها سود اولین ها پرداخت میکرد و نتوانست راهی برای IRC ها به پول نقد پیدا کند. او همچنین متوجه شد که تغییر کوپن ها به پول یک امکان غیر منطقی بوده. او برای 18 سرمایه گذار اولیه در ماه ژانویه 1920 که 1700 دلاری سرمایه گذاشته بودند ، 53،000 IRC تهیه کرد و سود واقعی را ارزیابی کرد. با این وجود، پونزی متوجه شد که تمامی پرداخت های بهره به او باز می گردد، چون سرمایه گذار ها دوباره و چندباره سرمایه گذاری می کردند.

مشکوک شدن

رشد فوق سریع طرح پانزی باعث ایجاد سوء ظن ها شد. زمانی که یک نویسنده مالی در بوستون گفت که هیچ راهی وجود ندارد و پانزی نمی تواند به طور قانونی سودهای کلان در یک دوره کوتاه مدت بدهد، پانزی از او شکایت کرد و 500،000 دلار خسارت نیز گرفت.

قانون آن زمان اجازه انتشار مطلب در روزنامه داد، این عمل تاثیر جدی روی سرمایه گذاری های بعدی داشت.

جوزف دانیلز، یکی از فروشندگان مبلمان بوستون که طرح پانزی سرمایه گذاری کرده بود از او درخواست بازگرداندن سرمایه اش رو کرد ولی پانزی نمی توانست هزینه آن را پرداخت کند.

از پانزی شکایت کرده است ولی پرونده دعوا ناموفق بود

این باعث شد مردم شروع به گفت و گوهایی با عنواین اینکه یک پناهنده چگونه توانسته در زمان کمتر یکسال یک میلیارد شودکنند و برخی افراد اوراق بهادر خود را فروختند.

در روز 24 ژوئیه 1920، روزنامه بوستن یک مقاله مطلوب برای پانزی طراحی و منتشر کرد که سرمایه گذاران را سریعتر از همیشه به ارمغان آورد.

با وجود پرداخت هایی که پانزی به روزنامه داشت ، صاحب روزنامه مشکوک شد و محققانی رو برای تحقیق فرستاد و در روزی که مقاله خود را منتشر کردند، پونزی با مقامات دولتی ملاقات کرد و موفق شد که مقامات را از چک کردن حساب ها در عوض ارائه خدمت منصرف کند.

در 9 اوت، بازرسان گزارش دادند که سرمایه ی سرمایه گذاران به زیادی در حساب های اصلی پونزی گنجانده شده که تقریبا به طور قطع از آن استفاده شده است. سپس جورج وستون آلن (دادستان کل ماساچوست) به بانک اعتماد هانور دستور داد تا جلوی وصول هر گونه چک را از حساب اصلی پانزی بگیرد و همچنین با رسیدگی به چندین پرونده ورشکستگی ناخواسته بیانیه ای را منتشر کند که حاکی از ادعاهای واهی پونزی درباره معاملات بزرگ در کوپن های پستی باشد. سپس از پانزی خواست تا نام و نشانی خود و مدارک بیشتر را برای تحقیقات بیشتر ارائه کند. در همان روز پانزی یک پیش نویس از شرکت ممیزی Pride دریافت کرد که نشان میداد پانزی حداقل 7 میلیون دلار بدهی دارد.

در 11 آگوست، همه چیز برای پانزی سقوط کرد. صفحه اول روزنامه در مورد فعالیت هایش در مونترال، از جمله محکومیت وی و نقشش در بانک رسالتی زاروسی منتشر شد.

صبح روز 12 اوت پانزی می دانست که کارش تمام بود. او یک گواهی سپرده در بانک اعتماد هانوور داشت که ارزشی معادل 1.5 میلیون دلار داشت، اما پس از آن که مقامات بانک پرداخت آن را قبول کردنداین مبلغ را به 1 میلیون دلار کاهش دادن.

حتی اگر او قادر به تبدیل آن به پول نقد بود، در کل 4 میلیون دلار دارایی داشت. در میان گزارش هایی که او دستگیر می شد، پونزی صبح امروز به مقامات فدرال تسلیم شد و اعداد شرکت ممیزی Pride را پذیرفت. او به اتهام تقلب نامه ای برای فرستادن حروف به علامت های خود که به یادداشت های آنها بالغ شده بود، متهم شده بود.

او در ابتدا با 25000 دلار وثیقه آزاد شد و بلافاصله به اتهام جاسوسی دولتی مجازات شد، که وی مبلغ 10 هزار دلار اضافی ارسال کرد. دادستان با ترس از اینکه پانزی ممکن است از کشور فرار کند وثیقه را برای رسیدگی به اتهامات لغو کرد.

ضرر هایی که مردم در این طرح کردند

این خبر علاوه بر بانک اعتماد هانوور، پنج بانک دیگر را نیز برشکسته کرد.

سرمایه گذاران او عملا از بین رفتند، دریافت کمتر از 30 سنت به ازای هر دلار.

سرمایه گذاران او در کل حدود 20 میلیون دلار در سال 1920 دلار (به عبارتی معادل 225 میلیون دلار در سال 2011) را از دست دادند.