فراگیری دخانیات، مشکلی جهانی است و توسعه بی سابقه تولیدات مواد دُخانی و فروش فراوان آن در سراسر دنیا، به ویژه نواحی کم درآمد، زیان های فراوان جسمی و روحی را برای آنها به همراه آورده است. بیماری ها، مرگ و میر زودرس و زیان های اقتصادی، کمترین پیامدهای مصرف این ماده است.

روز جهانی مبارزه با دخانیات

روز جهانی بدون دخانیات هر سال در 31 مه برگزار می شود. در سال 1987 كشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یك روز با عنوان روز جهانی بدون دخانیات؛ توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب نموده و به بررسی راهكارهای جلوگیری از مرگ و میر ناشی از آن می پردازند.

تاریخچه پیدایش دخانیات

بومیان قاره ی آمریكا در دوران باستان، به خواص  گیاه تنباكو پی بردند. در سال 1492 میلادی كریستف كلمب و همراهانش به جزیره ای در میان آمریكای شمالی و جنوبی رسیدند ، آنها دیدند بومی ها برگ های  گیاهی عجیب را به روی آتش ریخته و دود آن را داخل ریه های خود می كنند. كریستف كلمب ، تصور كرد چیزی جادویی كشف كرده است و هنگام مراجعت ، مقداری از برگ ها و دانه های آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به این ترتیب ، توتون به اروپا راه یافت.

مردم اروپا ، این گیاه را " توباكو" و در ایران" تنباكو" نامیدند. استعمال توتون را  فاتحین اسپانیائی آمریكا ، از بومیان آن سرزمین آموختند و لفظ سیگار مأخوذ از اسپانیا و اصولاً از نام توتون به زبان بومی ، احتمالاً زبان " مالیایی "  گرفته شده است. توتون كه درسال 1605 م.  كم و بیش درعثمانی ، مصر و هند شناخته شده بود ،  توسط پرتغالی ها وارد ایران شد. تاریخ  ورودش را بعضی 1590 م.  مطابق با 999 هجری نوشته اند ، اما آنچه مسلم است ، " دود " در زمان شاه عباس در ایران رواج یافت. این تحفه ی استعماری،با همان نگرش خرافی  درمان كردن دردها، تقریباً امروزه تمام جوامع  روی زمین را مبتلا ساخته و معتادان، آن را برای خود از نان شب ضروری تر می دانند!

سیگار و تنباكو ،دومین علل مرگ و میر در جهان

سیگار و تنباكو بعنوان دومین علل مرگ و میر در دنیا شناخته شده است. آمار نشان می دهد نصف افراد معتاد به سیگار كه رقمی در حدود 650 میلیون نفر را تشكیل می دهند؛ در اثر كشیدن سیگار جان خود را از دست می دهند. ولی آمار وحشتناك تر حاكی از آن است كه سالانه؛ صدها هزار انسان غیر سیگاری در اثر استنشاق دود سیگار جان خود را از دست می دهند. محیط آلوده به دود سیگار در كودكان و افراد بالغ باعث بیماری هایی چون سرطان و دیگر بیماری های تنفسی بدخیم می شود كه در نهایت منجر به مرگ آنان می شود.

در كشور عزیزمان ایران نیز همگام با دیگر كشورهای جهان روز جهانی بدون دخانیات برگزار می گردد. در این روز موضوعاتی مانند حمایت های سیاسی و اجتماعی و قانون جامع کنترل دخانیات، محیط های آموزشی عاری از دخانیات، خانه و خانواده عاری از دخانیات، اماکن عمومی عاری از دخانیات، سازمانهای مردم نهاد، روز جهانی محیط های عاری از دخانیات و محیط های ورزشی عاری از دخانیات با اجرای قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات بررسی خواهد شد.

عوامل موثر در گرایش جوانان به سیگار

مسأله اعتیاد، از مسائل مهم اجتماعی است که در بیشتر کشورها به صورت مشکل عمده ای مطرح می شود. سیگار، قبح اجتماعی مواد مخدر را ندارد و خیلی راحت در دسترس جوانان قرار می گیرد. به همین دلیل، آنها به آسانی به مصرف سیگار روی می آورند و به کشیدن سیگار عادت می کنند. البته با توجه به تحقیقات، مصرف مداوم این ماده مخدر، عامل بسیاری از بیماری های کشنده است. شناخت عواملی که سبب می شود شخص سالم به مواد دخانیات پناه ببرد، یکی از ارکان اساسی مبارزه با دخانیات است.

- عوامل روحی ـ روانی  دخیل در گرایش به سیگار

ارضای حس کنجکاوی، نیاز به لذت و تفریح، نیاز به معاشرت و دوستی، همانند سازی با دوستان سیگاری، تأمین امنیت، نیاز به ارج واطمینان، احساس حقارت، کمبود عزّت نفس، نیاز به جلب توجه، اعلام مرد بودن، نیاز به تسکین اعصاب، و نیز رفع خستگی، شکست ها و ناکامی ها، همه از عواملی است که سبب می شود شخصیت آسیب پذیر، زودتر و راحت تر به دخانیات روی بیاورد.

 عوامل اجتماعی گرایش به سیگار

فراوانی سیگار در بازار، جذابیت های ظاهری نظیر شکل، رنگ، طعم و پاکت های سیگار، تبلیغات، دیدن صحنه هایی از سینما و تلویزیون و تقلید از هنر پیشه ها، آگاه نکردن جوانان از خطرات و مضرات سیگار از سوی مسئولان و نیز پشت کنکور ماندن، از جمله عوامل اجتماعی مؤثر در روی آوردن جوانان به سیگار است.

زیان های ناشی از استعمال دخانیات

* سیگار عامل اصلی و یا کمکی در پیدایش بیش از 50 نوع بیماری و 20 نوع سرطان در بدن می‌باشد.

* سالیانه 5 میلیون نفر به علت‌ بیماریهای ناشی از سیگار جان می‌سپارند. (یعنی بیش از تلفات جنگ جهانی اول; چون در طول چهار سال 10 میلیون نفر در آن جنگ کشته شدند ولی تلفات سیگار در چهار سال به 20 میلیون نفر می‌رسد).

* در سال 2020 میلادی، 10 میلیون نفر در سال به علت‌بیماریهای ناشی از سیگار فوت می‌شوند، با این تفاوت که 7 میلیون آن در کشورهای در حال پیشرفت و 3 میلیون آن در کشورهای پیشرفته‌اند!

* به علت‌سودآوری صنعت دخانیات برای کمپانیهای چند ملیتی به ویژه شرکتهای آمریکائی، و با توجه به محدودیتهای جدی در عرضه و مصرف سیگار در کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، میزان مصرف در این کشورها روز به روز در حال کاهش است و لذا با ترفندهای مختلف به طور رسمی و غیررسمی (قاچاق) بازار مصرف به سوی کشورهای فقیر و در حال توسعه سوق داده شده است!

* در کشور ایران نزدیک به 10 میلیون سیگاری، روزانه بیش از سه میلیارد تومان! خرج سیگار می‌کنند . (یعنی در هر سال بیش از یک هزار میلیارد تومان!)

* به طور متوسط دولت ها بیش از دوبرابر مبلغ مصرف سیگار صرف «هزینه بیماریها و درمان عوارض ناشی از سیگار» می‌نمایند; یعنی رقمی نزدیک به 6 میلیارد تومان در ایران در هر روز (و در سال بیش از دو هزار میلیارد تومان).

* سالیانه 54 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که نزدیک به 12 میلیارد نخ آن تولید داخل و بقیه عمدتا از طریق قاچاق وارد و توزیع می‌شود . (یعنی بیش از 75 درصد پول سیگار به خارج می‌رود).

* جوانان کشور و نوجوانان گروه‌های سنی 10 تا 15 سال هدف اصلی برای ترغیب به کشیدن واعتیاد به سیگار می‌باشند.

* سیگار در نوجوانان دریچه ورود به اعتیاد و سایر بزهکاریهای اجتماعی است.

* افراد غیرسیگاری به ویژه کودکان و همسران افراد سیگاری به اندازه خود افراد سیگاری در معرض مضرات دود سیگار هستند، و این افراد بی گناه به طور اجباری سلامتی خویش را از دست می‌دهند.

* کمپانیهای آمریکائی سالیانه بالغ بر شش هزار میلیارد نخ سیگار تولید می‌کنند که نزدیک به 3 درصد آن در آمریکا مصرف می‌شود و مابقی آن (97درصد) به خورد مردم سایر کشورها به ویژه کشورهای فقیر ودر حال توسعه داده می‌شود; و از این رهگذر سالانه بیش از 300 میلیارد دلار سود شرکتهای آمریکائی است که معادل 20 سال فروش نفت ایران است!